حلاج + جنبش حروفیه و نهضت پسیخانیان

نویسنده: علی میرفطروس
ناشر: کار - بامداد
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 304 + 105
اندازه کتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1357 _ 1356 - دوره چاپ:  4 _ 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ چند صفحه انتهایی کتاب حلاج موج مختصری دارد ؛ با گالینگور صحافی شده

مروری بر کتاب

حلاج

حسین منصور حلاج سرور اهل اطلاق و سرمست جام اذواق ، حلاج اسرار و کشاف ، استاد بود . سمعانی در کتاب انساب آورده که مولد او بیضای فارس است و در دار المومنین شوشتر نشو و نما یافته دو سال در آنجا به تلمذ سهل ابن عبد الله اشتغال نموده آنگاه در سن 18 سالگی از آنجا به بغداد رفت و با صوفیه آمیزش نمود .

مدتی در صحبت جنید و ابوالحسن نوری به سر برده و باز به شوشتر آمد ه کدخدا شد باز با جمعی از فقرا به بغداد رفت و از آنجا به مکه واز مکه به بغداد مراجعت نمود و به زیارت جنید رفت و از او مسئله پرسید و او جواب نفرمود و با او گفت تو در این مسئله مدعئیی پس حسین از این معنی آزرده شده به شوشتر آمده و قریب یک سال اقامت کرد و در این مرتبه او را وقعی در دل مردم به هم رسید تا آنکه اکثر ابنای زمان بر او حسد بردند آنگاه 5 سال از شوشتر غایب شده به خراسان و ماوراء النهر و از آنجا به سیستان و ازآنجا به فارس رفت و شروع در نصیحت خلق و دعوت ایشان به جانب پروردگار نمود و جهت مردم آنجا تصانیف نمود و در آنجا او را عبدالله زاهد می گفتند آنگاه از فارس به اهواز رفت و فرزند خود احمد نام را از شوشتر به آنجا طلبید و در مقام اظهار اشراق قلب و کرامات شده از اسرار مردم و ضمائر ایشان خبر می داد و بنابراین او را حلاج الاسرار می گفتند تا آنکه ملقب به حلاج شد.

بعد از آن به بصره آمده و اندک روزی آنجا بود ودوباره به مکه رفت و جمعی کثیر با او همراه شدند و ابو یعقوب نهرجوری با او ملاقات کرد و در مقام انکار او شد آنگاه به بصره مراجعت کرد و یک ماه در آنجا توقف نمود و از آنجا باز به اهواز آمده و از اهواز به بغداد و از بغداد باز به مکه رفت و بعد از این سفر به بلاد سترگ مانند چین و هند و ترکستان در آمد و خانه و عقار به هم رسانید پس جمعی از علمای ظاهر مانند محمد ابن داوود و امثال او بر او متغیر شدند و خلیفه وقت معتصم را نیز بر او متغیر ساختند که" اناالحق" می گوید.

تا آنکه حامد ابن عباس که وزیر بود قاضی بغداد را که ابو عمر محمد ابن یوسف بود با دیگر علماء حاضر ساخت و علمای بی دیانت به مجرد امر وزیر به اباحه خون حسین محضر نوشتند و مضمون نامه را به عرض خلیفه رسانیدند و بعد از دو روز حکم شد که دو هزار تازیانه بزنند اگر بمیرد فبها و الا سر او را از بدن جدا سازند آنگاه او را بر سر جسر بغداد بردند و دو هزار تازیانه زدند و حسین در هیچ مرتبه آهی نکشید و همی " احد احد " می گفت پس او را بردند تا به دارش کشند.

مخلوق به دور او گرد آمده بودند و او نگاه می کرد و می گفت " حق حق انا الحق" در آن حال درویشی از او پرسید که عشق چیست گفت : امروز بینی و فردا بینی و پس فردا بینی . یعنی امروزم بکشند و دوم روزم بسوزند و سیم روزم بر باد دهند ...

جنبش حروفیه و نهضت پسیخانیان

نقطويان

نهضت حروفیه با تکیه بر ارزش عددی حروف الفبا، برای شکستن الفاظ داشت تا مخاطبان خویش را به تأمل و تفکر وادار نماید. نهضت حروفیه در ستیز با سلطه سیاسی - اقتصادی تیموریان، بر عنصر آگاهی توده‌ها تکیه کرد تا با ظلم پیکار نماید. این جنبش، از زبان شعر (فارسی، ترکی و دیگر گویش‌ها) برای انگیزش پیروان خود استفاده می‌کرد. بنیانگذار فرقه حروفیه فضل‌الله حروفی استرآبادی بود که در استرآباد (گرگان امروزی) به دنیا آمد.

شعارهای محوری نهضت حروفیه عبارت بودند از: آگاهی انسان، برابری و عدالت اجتماعی. عقاید نهضت حروفیه در نوشتارهایی به دو زبان ترکی و فارسی نگاشته شده است. این نهضت، سبب قیام‌هایی علیه حکام تیموری در ولایات و شهرهای بزرگ شد. از میان این قیام‌ها به قیام مردم اصفهان علیه خراج گزاران تیمور و قتل‌عام مردم آن شهر نام برد. پیروان حروفیه طبیعت را از معنویت و انسانیت را از مادیت جدا نمی‌پنداشتند. میراث محتوای فکری - فلسفی این نهضت آبشخور فکری نهضت‌های دیگری در ایران تا اواخر دوره قاجاریه بود که از مهمترین آنها می‌توان به نقطویه اشاره کرد. مایه‌های عرفانی و انسانی این نهضت در تعالیم حلاج ریشه داشت که بازبانی قابل فهم برای عامه مردم و در ابعاد انسانی - اقتصادی و اجتماعی مطرح می‌گشت.

هدف اصلی حروفیه مبارزه با حکومت فئودال تیموری بود. اوضاع اقتصادی ایران بعد از حمله مغول بسیار فلاکت‌بار بود. کشاورزی رو به زوال گذاشت و کم‌کم از بین رفت و مردم گرسنه می‌ماندند. با حمله تیمور اوضاع بسیار وخیم‌تر شد. تیمور برای محکم کردن پایه‌های سیاسی و اجتماعی خود تظاهر به دین‌داری می‌کرد و در این بین داستانی وجود دارد که او حافظ کل قرآن بود و حتی می‌توانست قرآن را از آیه انتهاییِ آن به آیه ابتدایی آن بخواند.

فهرست 

خلافت عباسيان و پيشرفت فئوداليسم 
قيام زنج و نهضت قرمطيان 
اسلام و نبرد انديشه ها
اوضاع اقتصادي و اجتماعي زمان حلاج
و...