حفظ الصحه ناصری

حفظ الصحه ناصری

نویسنده: محمدکاظم گیلانی
به کوشش: رسول جوپانی
مقدمه : مجید انوشیروانی,  اسماعیل ناظم
ناشر: طب سنتی ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 300
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 5

کیفیت : درحد نو _ نو ؛ لبه عطف زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

کتاب حفظ الصحه ناصری از بهترین کتابها در زمینه حفظ سلامتی و طب سنتی است که در زمان قاجاریه توسط حکیم گیلانی نوشته شده است. در اهمیت این کتاب همین بس که نگارنده آن حدود ۱۲۰ سال عمر کرده و از عاملان دستوراتی است که خود در این کتاب نگاشته است.

نثر کتاب در خطبه و خاتمه به نثر مصنوع متکلف نگاشته شده است و سرشار از تفنن در الفاظ، و اطناب سخن از راه توصیف‌هاى پى در پى و آوردن امثال و اشعار پارسى و تازى و به کار بردن آرایه‌هاى برونى (صنایع لفظى) به‌ویژه سجع و جناس و ترصیع، و آرایه‌هاى درونى (صنایع معنوى) به ویژه وصف و تضمین و تلمیح و مبالغه است. اما نثر دیگر بخش‌هاى کتاب، نثر فنى مرسل (بینابین) است که گر چه واژه‌ها و عبارات فنى عربى بسیار در آن به کار رفته است، ولى آرایه‌هاى برونى و درونى آن چندان زیاد و پیچیده نیست که خواننده عادى دلزده شود یا معناى سخن را درنیابد.

به هر روى چنین نثرى اکنون دیگر معمول نیست و با آن‌که خوانندگان امروزى -به شرط آشنایى با واژگان تخصصى طب سنتى- در دریافت معنى به دشوارى نمى‌افتند، ولى همچنان آن را از شیوه کنونى نوشتن، دور مى‌یابند. گذشته از آموزه‌هاى بهداشتى و پزشکى در کتاب حفظ الصحه، نقدها و نکوهش‌هاى بى‌پرده ملک الاطباء نشان‌دهنده بخشى از حیات اجتماعى طب ایرانى در واپسین دم رونق و کاربرد همگانى آن است؛ آن هم از زبان حکیمى که از راه نزدیکى با کانون قدرت سیاسى، چه بسا از چند و چون این طب در جامعه و زمان خود، آگاهى بیشتر و گسترده‌ترى داشته است.

...آنچه مشاهده شده، و به علاوه از اساتید آگاه خبیر بصیر معمر [مسن] که در این فن شریف اطلاع کامل علما و عملا داشته ‏اند مسموع شده؛ تقریبا یک‏صد سال است که در مملکت ایران مراقبت حفظ صحت از رسومات متروکه است، [این که] سهل است، از بابت قصور هم به معالجه مرض هم کسى اقدام نمی نماید. مگر آنکه آن مرض در مزاج به حدى مستولى شود که قریب به ممتنع العلاج گردد، آن‏ وقت به معالجه اقدام مینمایند.

فلهذا یک نفر آدم صحیح المزاج که مزاجا و عضوا سالم باشد کمتر یافت می ‏شود و اغلب در بدایت سن و جوانى اکثر قوا و افعال خود را عادم و فاقدند. توضیحا شخصى که هنوز به سن سى سال نرسیده است، اکثر موهاى او از سیاهى به سفیدى مبدل شده و از اسنان به سبب نداشتن دندان یا فساد آن شماره سال می ‏کند و عذر می ‏آورد و در قوّت معده جز سوء هضم و سقوط اشتها حاصلى نه، و در چشم به سبب ضعف قوه باصره محتاج به کحل و عینک است و در استماع مسموعات، قوه سامعه نقصان پذیرفته و در تحصیل قوه باه محتاج به سقنقور و مغز عصفور [گنجشک] گشته و همچنین در سایر قوا و افعال آنها....

فهرست

تدبیر سته ضروریه
تدبیر ابدان به مقتضای هر سن
تدبیر ابدان خارج از اعتدال
تدبیر مسافرین برّ و بحر
حفظ‌ صحت اعضاء
انواع غذاها از حبوب و گوشتها و میوه‌ها و سبزیها