حدیقه الحقیقه ؛ گالینگور

حدیقه الحقیقه

نویسنده: سنایی غزنوی
باهتمام : محمدعلی موحد
ناشر: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 239
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1343 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ واجد فرمان

مروری بر کتاب

اين اثر قطب‌الدین محمدبن مطهربن احمد جام نامقی، علاوه بر هم نامی با اثر گران سنگ سنایی، از جهت مضمون و هدف کلی نیز با حدیقه سنایی همانندی دارد. اثر قطب الدین، نیز گنجینه ای از مسائل حکمت عملی و جلوه ها و آرای عرفانی است که به ضرورت زمان و برای دستگیری مریدان نگارش یافته است. این اثر خاندانی شیخ جام می‌تواند از منظرهای متفاوت تاریخی، جامعه شناسی، ادبی، عرفانی و میراث خانقاهی شیخ جام، برای اهل تحقیق جالب باشد.<

حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی با مضمونی عارفانه در حدود سال 525 هجری سروده شد. در گستره ادبیات عرفانی، اثر مهم و قابل توجه دیگری به همین نام وجود دارد که در قرن هفتم و به قلم قطب ‌الدّین محمد بن مطهر جامی تصنیف گردیده است. این اثر از جهت مضمون با حدیقه سنایی همانندی‌ دارد اما در زبان و ساختار تفاوت‌هایی در خور توجّه دارند.

حدیقه مطهر جامی مجموعه ‌ای از حکمت عملی و آرای عرفانی است که به ضرورت زمان و با هدف هدایت طالبان نگارش شده است. به تناسب حال و مقام در کنار نثر از شعر ـ به ویژه اشعار شیخ جام و فرزندانش ـ نیز بهره گرفته شده است. حدیقه پیش رو علاوه بر مقدمه دارای چهارده باب در بیان علم توحید، در بیان خطاب، در بیان وجد، در مکاشفات، در معرفه الارواح، در معرفه القلب و ... است.

این کتاب به چند لحاظ حایز اهمیّت است، از جمله: در بر داشتن شمار زیادی از اشعار اصیل شیخ و فرزندان وی و احتوا بر عقاید و سخنان شیخ احمد جام و فرزندان وی و نوع نثر آن که از نمونه­های برجستۀ نثر فارسی است.

حدیقةالحقیقة مشتمل بر یک مقدّمه و 14 باب است بدین ترتیب :

1- علم توحید
2- علم معرفت
3- دین و ایمان و اسلام و شرایع ایمان
4- خطاب
5- وجد
6- سماع
7- احوال و حالات
8- مکاشفات
9- معاملات
10- معرفت ارواح
11- معرفت عقل
12- معرفت قلب
13- معرفت نفس
14- آفات طریقت
هر باب منقسم بر چندین فصل است.

قطب ­الدّین هر مبحث را بر حسب مخاطب که مبتدی و متوسط و منتهی باشد، بر سه گونه بیان کرده است : قسمی عام را و قسمی خاص را و قسمی اخص را. روش تألیف این کتاب توصیفی تحلیلی است. مؤلّف اصول و مبانی سلوک و احکام شریعت را توصیف کرده و اغلب برای اثبات سخن خود به ذکر ادلّه پرداخته است، منتها ادلّۀ او از نوع منقول است. او در بخش هایی از مقدّمه و باب ششم و باب چهاردهم با دیدی انتقادی به طرح مباحث روی آورده است.

قطب‌الدّین قائم مقام و متولّی خانقاه جدّ خود بوده است. وی که در خانواده‌ای عالم و زاهد و عارف به دنیا آمده و از همان کودکی تحت تربیت روحانی پدر و عمّ خود شیخ ظهیرالدّین عیسی قرار گرفته و با علاقه‌ای که در این راه بروز داده و به پشتوانۀ ذوق و استعداد زیاد و اثر تربیت نیکو و عمیق عمّ خود رفته‌رفته به مرتبۀ کشف و شهود واصل گردیده و به منظور تکمیل تربیت روحی به هند  هم  سفر کرده است و در آنجا وی را «ترقّیات کلّی» دست داده، چنانکه پس از بازگشت به دلیل برتری خود در فضل و کمال به عنوان قائم مقام جدّ خویش در خانقاه معدآباد منصوب شده است