حافظ ؛ محمود هومن

حافظ

نویسنده: محمود هومن
به کوشش: اسماعیل خویی
ناشر: طهوری - شرکت سهامی کتابهای جیبی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 441
اندازه کتاب: پالتویی - سال انتشار: 1357 - دوره چاپ: 4

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو 

مروری بر کتاب 

از زمانی که محمود هومن پرسش “حافظ چه می گوید ؟” را عنوان کتابی کرد ، چندین سال می‌گذرد و این نخستین کتابی بود به زبان فارسی که می‌خواست با زدودن هاله‌های ستبر رمز و راز پیرامون شخصت و شعر حافظ "که در سده‌های پسین بر گرد آن تنیده شده بود" به فهمی مدرن از شعر وی برسد .

شعر حافظ ، برخلاف سروده‌های شاعران دیگر یک‌رویه و یک‌سویه نیست ، و در یک یا چند دائره محدود سیر نمی کند . باید توجه داشت که ” شعر حافظ طیف بسیار گسترده‌ای است که عارف و عامی ، دین‌دار و بد‌دین و بی‌دین ، هر یک را به نوعی برمیگیرد ، و هر کس در هر مقام ومنزلتی از فکر و دانش و ذوق که باشد ، به فراخور احوال و تجربه‌های خود از آن بهرهای می‌گیرد . شعر حافظ آینه‌ای است که هر کس خود را ، و آرزوها و امیدها و شادی‌ها و غم‌های خود را در آن می‌بیند .

در این کتاب ضمن ارائه غزلیات حافظ، سروده‌های این شاعر نامدار به شیوه‌ای بدیع و اصولی و تقریبا فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. مؤلف زمانی دراز درباره شیوه اندیشیدن حافظ تأمل کرده است. گفتار کوتاهی نیز پیرامون شعر و شاعری بر اثر افزوده است.

بخش اول این کتاب اختصاص به موضوعی با عنوان «حافظ چه می‌گوید» دارد. در این بخش موضوعاتی چون شعر چیست، شاعر کیست، علت تأثیر شعر و لزوم شعر بررسی شده است. بخش دوم کتاب اختصاص به بررسی شخصیت و اندیشه حافظ دارد. در این بخش موضوعاتی چون حافظ کیست، حافظ چه می‌گوید، اندیشه‌ها و فرمان‌های فرعی حافظ و حافظ چگونه زندگی کرده است، تبیین شده است. در قمست دوم کتاب با عنوان «حافظ» به تحولات زندگی حافظ و روش تصحیح دیوان او اشاره شده و سپس روش قزوینی در تصحیح دیوان حافظ نقد شده است. در پایان گزیده‌ای از غزلیات حافظ آورده شده که این گزیده ۴۶ غزل حافظ بر اساس سیر تحول فکری حافظ را شامل می‌شود.

روح حافظ، اشتیاق و سوختگی را از باباطاهر عریان، قدرت شک و انتقاد را از خیام، وُسعت فکر و جرأت را از سنایی، علم و عرفان را از عطار و مولوی و خوش طبعی و فصاحت را از سعدی به ارث برده، آن ها را به هم آمیخته، معجون حاصل از این ترکیب را در قالب طبع سلیم خود به شکلی بس لطیف ریخته و اگر شیراز بخواهد به داشتن بزرگ ترین نابغه شعر افتخار کند، می تواند با معرفی حافظ، زبان مدعیان را ببندد».

گوته : 
اگر هم دنیا به سر آید , ای حافظ آسمانی آرزو دارم که تنها با تو و در کنار تو باشم و چون برادری , هم در شادی و هم در غمت شرکت جویم . همراه تو باده نوشم و چون تو عشق ورزم , زیرا این افتخار زندگی من و مایه حیات من است . ای طبع سخن گوی من , اکنون که از حافظ ملکوتی الهام گرفته ای به نیروی خود نغمه سرایی کن و آهنگی ناگفته پیش آر , زیرا امروز پیرتر و جوانتر از همیشه ای...

 هومن باور داشت که حافظ فیلسوف بود، که البته در کنار آن همه غلو و مبالغه‌ای که تذکره‌ها کردند، این هم نوعی مبالغه است. آخر حافظ کجا فیلسوف بوده؟ اگر چهارتا عبارت شبه فلسفی گفته، فیلسوف می‌شود؟ اساسا فلسفه تا قرن بیستم به معنی یک سیستم همخوان و منسجم و منطقی بود و اصلا کار شاعر نیست. فردوسی و سعدی شاعران بزرگی بودند، اما هیچ‌کدام ادعای فیلسوفی نداشتند. مثلا احمد فردید همین که غرب‌زدگی را سکه زده، می‌گوید «حافظ اشعری بوده و اشعری‌ یعنی جبری، و این سعادت را داشتند که بین آنها حافظ و هولدرلین پیدا شد.

 در صورتی‌ که حافظ خیلی جاها می‌گوید بلند شو این کار را بکن! «مِی خور که عاشقی نه به کسب است و اختیار!» این جبری و قدری است؟ در هر حال، می‌رسیم به این قسمت که اگر نکته صحیحی در این تفاسیر باشد، باز هم اصل قضیه غلط است، چون مثلا می‌خواهند ثابت کنند که حافظ لاابالی است، صوفی است، شافعی است، زاهد و پرهیزگار است! البته در نوشته‌های کسانی مثل خلخالی، زرین‌کوب، قزوینی، خانلری و دیگر کسانی که حافظ‌شناس یا حافظ‌پژوه هستند، نکته‌های مثبت هم هست که مثلا فرض کنید درباره برخی از تعابیر مشکلِ شعر حافظ، توضیحاتی دادند؛ اما در کل رضایت‌بخش نیستند.

محمود هومن سال ۱۲۸۷ در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران گذراند. سپس برای تحصیل در رشته مهندسی شیمی وارد دانشکدهٔ صنعتی ایران و آلمان گردید. در سال ۱۳۱۲ تدریس شیمی معدنی و اصول تجزیه‌های شیمیایی را در گروه شیمی دانشکده فنی دانشگاه تهران آغاز کرد. از سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۲ مدیریت گروه مهندسی شیمی بر عهده او بود. هومن به فرانسه رفت و از دانشگاه پاریس دکترای فلسفه گرفت.

 در سال ۱۳۲۷ به تدریس فلسفه و تاریخ قرون اولیه اسلامی در دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز اقدام کرد و پس از آن نیز در دانشگاه تربیت معلم به تدریس فلسفه پرداخت. عبدالعلی دست غیب (که کتابی هم با عنوان درس گفتارهای دکتر هومن نوشته است)،اسماعیل خویی، باقر پرهام، عبدالحسین نقیب‌زاده و صمد موحد از شاگردان او هستند.
او و برادرش، احمد هومن از اعضای فراماسونری در ایران بودند. اسماعیل رائین او را از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین شخصیت‌های ماسونی معاصر ایران دانسته‌است.