حاج ابراهیم ‌خان کلانتر ؛ اعتماد الدوله

حاج ابراهیم ‌خان کلانتر ؛ اعتماد الدوله

نویسنده: سیاوش دانش
ناشر: آناهیتا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 236
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1371 - دوره چاپ: 3

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

در این کتاب شرح زندگانی و اقدامات سیاسی حاج ابراهیم خان کلانتر (اعتمادالدوله) تشریح شده است .وی در دوره زندیه، کلانتر محلات حیدری شهر شیراز بود و به ترتیب به وزارت جعفرخان و لطفعلی‌خان زند رسید; سپس صدراعظم آقامحمدخان قاجار شد و از آن جا که نقشی در به سلطنت رسیدن فتحعلی شاه داشت مدتی نیز صدراعظم همین پادشاه قاجار بود. حاج ابراهیم خان کلانتر، سرانجام به دستور فتحعلی شاه به قتل رسید. 

حاج‌ابراهیم کلانتر سومین پسرحاج هاشم شیرازی کدخدای محلات حیدری‌نشین شیراز بود. پدر حاج هاشم که محمود نام داشت، از بازرگانان توانگر شیراز بود و مدرسه هاشمیه را در آن شهر بنیاد نهاده بود. او از خاندان هاشمیان قزوین بود که از کلیمیان مسلمان شده بودند.

پس از درگذشت حاج هاشم، فرزند او حاج ابراهیم، کلانتر برخی از محلات حیدری‌نشین شیراز گردید و ظاهراً در روزگار پادشاهی کریم خان زند نیز در همین مقام ماند. چندی نیز به عنوان منشی وارد دستگاه میرزا محمد، کلانتر فارس شد. حاج ابراهیم به تدریج بر اثر کفایت و کاردانی، کدخدای همه محلات حیدری‌نشین شیراز شد. زمانی که علیمرادخان زند در ۱۱۹۶ق/ (بر شیراز دست یافت، گروهی و از آن میان حاج ابراهیم کلانتر را به اصفهان فرستاد و نیز او را ۴۰ هزار تومان جریمه کرد. پس از مرگ او در ۱۱۹۹ق) حاج ابراهیم به شیراز بازگشت.

او در این هنگام جعفرخان زند را یاری رساند که فرمانروایی شیراز را در دست بگیرد و به پاداش خدمت از سوی وی به جای میرزا محمد کلانتر، به کلانتری ایالت فارس منصوب گردید. از این زمان حاج ابراهیم به عنوان یکی از بزرگان فارس و نزدیکان خاندان زند، موقعیت مناسبی یافت و روز به روز بر مقام و اهمیت او افزوده شد.

بطورکلی وی از خائن ترین نخست وزیران تاریخ ایران حاج اِبراهیم کلانتر که از بزرگان شیراز بود و در حکومت زندیه مراحل ترقی را طی کرد و از آنجا که چندین کلانتری شیراز را به عهده داشت، به حاجی ابراهیم خان کلانتر مشهور شد.او هنگام حمله آغا محمدخان به شیراز به لطفعلی خان خیانت کرد و دروازه شهر را هنگام برگشت از جنگ بر روی او بست در حالی که اکثریت سپاهیان لطفعلی خان در شیراز بسر می بردند!

کلانتر به دلیل خوش خدمتی به خونخوار قجر آغا محمد خان توانست در پستهای حکومتی در سراسر ایران اقوام خود را بگمارد او در دوران فتحعلی شاه به تدریج بر میزان نفوذ و اقتدار خود افزود و فرزندان و بستگانش را بر ولایات دور و نزدیک کشور حاکم کرد. اما همین قدرت زیاد باعث بدگمانی شاه قاجار نسبت به او شد و سرانجامی شومی برایش رقم زد، طوری که به بدترین شکل ممکن کشته شد.

در نهایت ، روز اول ذی الحجه ۱۲۱۵ قمری (۲۶ فروردین ۱۱۸۰ه‍.ش) او را دستگیر کردند و به طالقان فرستادند. حدود یک ماه بعد به دستور شاه قاجار، چشم او را میل کشیدند و زبانش را بریدند و به قتلش رساندند. بیشتر فرزندان و بستگان او نیز سرنوشتی مشابه داشتند. بنابر قولی دیگر او را به بند کشیده و از سقف مطبخ عمارت پادشاهی آویزان کردند. دیگ بسیار بزرگی را پر از آب نموده و هیزم فراوان زیر آن روشن کردند تا آب داخل دیگ بجوش آمد و سپس ابراهیم خان کلانتر را آرام آرام با طناب به داخل دیگ آبجوش فرو بردند و به قتل رسید. دارایی‌های او به نفع شاه ضبط شد و سمتش به میرزا محمدشفیع آصف‌الدوله رسید.

فهرست

طلوع ستاره‌ای درخشان
ابراهیم بر بال سرنوشت
شاهین زند
اولین نبرد
سودای کرمان
میراث سوم
نبرد سرنوشت
ابراهیم طوفان را مهار می‌کند
ایران در دام سیاست‌های استعماری
وصیت‌نامه پطر کبیر