جغرافیای تاریخی دریاچه ارومیه

جغرافیای تاریخی دریاچه ارومیه

نویسنده: امیر چهره گشا
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 286
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1399 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مصور

با تاکید بر سفرنامه‌ها و تاریخچه کشتیرانی با تکیه بر اسناد آرشیوی دوره‌های قاجار و پهلوی

«جغرافیای تاریخی دریاچۀ ارومیه» از چندین جهت کتاب جالب توجه و با اهمیتی است. نویسنده در سه فصل سرنوشت دریاچۀ ارومیه را از دیرزمان تا عصر حاضر بررسی کرده و با رجوع به کتب متعدد، متنوع و استفادۀ وسیع از منابع اصلی موجود در آرشیو ملی ایران، جوانب کمتر شناخته شدۀ گذشتۀ این دریاچه را توضیح داده است.

نویسنده در این کتاب با قلمی شیوا و همه فهم و با تاکید بر سفرنامه ها و تاریخچه کشتیرانی و با تکیه بر اسناد آرشیوی دوره های قاجار و پهلوی، جغرافیایی تاریخی این پهنه آبی را در طول هزاران سال های به تصویر کشیده است. چهره گشا در پیشگفتار کتاب خود آورده است:
دریاچه ارومیه به سبب ویژگی های منحصربفرد خود همچون دارا بودن یکصد و دو جزیره کوچک و بزرگ، وجود آب شیرین در تعدادی از جزایر، داشتن آرتمیا به عنوان منبع باارزش غذایی، مامن پرندگان مهاجر حمایت شده و در معرض انقراض مانند فلامینگو و پلیکان، به عنوان یک ذخیره گاه و مخزن ژنتیکی گیاهان منطقه ای مطرح بوده و در سال ۱۳۴۶ ش با همه جزایر آن، به استثنای جزیره اسلامی، به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید. 

از سوی دیگر این پارک ملی علاوه بر ثبت در فهرست تالاب های سایت رامسر به سال ۱۳۵۴ ش یکی از ۱۰ پارک ملی بین المللی کره زمین و همچنین یکی از ۵۹ منطقه بین المللی ذخیره گاه زیست کره معرفی شده است؛ با مروری به تاریخ گذشته این منطقه در می یابیم که این مجموعه ارزشمند طبیعی از گذشته های دور از جنبه های تجارتی و تفریحی نیز همواره مورد توجه سلاطین، امرا و حکمرانان وقت بوده است.

مسئله کشتیرانی در این پهنه آبی از مهم ترین مناقشات آن در دوره های مختلف تاریخی است؛ انحصار کشتیرانی توسط حکام و شاهزادگان و به تبع آن شکستن و سوزاندن قایق های چوبی مردمان بومی، دخالت دول خارجی در امور کشتی رانی و ناتوانی دولت مرکزی در سلب امتیازهای کشتیرانی از اشخاص متنفذ ار اواخر دوره قاجار از جمله مناقشات دریاچه ارومیه بود که نتیجه ای جز نابودی این صنعت حیاتی در مهم ترین دریاچه ایران نداشت.

 اهمیت آب درمانی و نیز وجود ممواد معدنی از جمله معادن سنگ مرمر و نمک دریاچه از دیگر مباحثی است که در نوشته های اشخاصی چون ابودلف، بارتولد، ریچاردز، سیف الدوله و ... دیده می شود. در کنار وجود چنین موهبت های الهی، شاهد مصائب متعدد مردمان ساکن در سواحل دریاچه ارومیه هستیم که در نوشته های اشخاصی چون ابن حوقل، هانری بایندر، مظفرالدین شاه، افشارپناه و ... از مشکلات و فقر این مردمان سخن رفته است.

ماجرای کشتی رانی در دریاچۀ ارومیه که مؤلف در فصل سوم شرح میدهد، علاوه بر بیان نکاتی که تاکنون به طور مدون و جامع در جای دیگری مطرح نشده، نحوۀ رقابت بین رجال برای گرفتن امتیاز، کارشکنیها و ناکارآمدی دولت در صدماتی که به اقتصاد کشور میخورد را توضیح می دهد که از جمله مزایای کتاب است. نقشه های قدیمی که ضمیمه کتاب شده است جالب توجه اند ، به خصوص تصاویر خاطره انگیزی که فراز و نشیب سرنوشت این دریاچه مهم را نشان می دهد.

فهرست

فصل اول سیمای عمومی دریاچه ارومیه
فصل دوم دریاچه ارومیه به روایت دیگران
فصل سوم تاریخچه کشتیرانی در ردیاچه ارومیه
فصل چهارم اسناد و تصاویر