جستاری چند در فرهنگ ایران

جستاری چند در فرهنگ ایران

نویسنده: مهرداد بهار
ناشر: فکر روز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 344
اندازه کتاب: رقعی گالینگور - سال انتشار: 1373 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ با گالینگور صحافی شده

مروری بر کتاب

مجموعه مقالات

کتابی که در دست داريد، گزيده‌ی مقالات و گفت‌وشنودهايی درباره‌ی فرهنگ، تاريخ و زبان ايران در اعصار باستانی است که در طی سی سال فراهم آمده و منتشر شده است. البته هرگز مدعی آن نيستم که از همه‌ی مطالب آن می‌توان دفاع کرد ولی بر آنم که اين کتاب در تماميت خود، ديدی مشخص را دنبال می‌کند. اين ديد اجتماعی ـ تاريخی است که در جست‌وجوی حقيقت ملموس و منطقی است و بر اساس بررسی عينی و نه ذهنی، به پديده‌های اجتماعی ـ تاريخی می‌نگرد. البته اين به معنای طرد هر نظر ديگر نيست.

شخص بايد بتواند آزادانه همه‌ی مکاتب فکری را بشناسد و از ميان چنين مطالعه‌ی وسيعی، راه خويش را در بررسی مسائل برگزيند. در چنين نحوه‌ی انديشه‌ای که نگارنده گزيده است، هيچ واقعه‌ای به خودی خود رخ نمی‌دهد. علل وقوع حوادث اجتماعی ـ تاريخی فردی نيست و نياز به زمينه‌های مساعد اجتماعی ـ تاريخی دارد و شرايط جغرافيايی و روانی انسان‌ها در روی دادن حوادث مؤثر است.

به هر حال، مباحثی در اين کتاب مطرح است که قابل خواندن و انديشيدن است. علل سقوط اشکانيان، تعارض تجارت و برزيگری در ايران عصر اشکانی، بررسی آيين زورخانه و ارتباط آن با عياری و آنچه درباره‌ی تحول اساطير به حماسه در ايران مطرح است، نکاتی تازه است که به انديشيدن می‌ارزد. نظری ديگر که بنا بر آن، فرهنگ ايران زير تأثير فرهنگ بين‌النهرينی است، هرچند مورد توجه استادان غربی بوده، اما به اثری مستقل در اين‌باره نپرداخته‌اند...

مهرداد بهار ، زبان شناس و اسطوره شناس ایرانی. فرزند محمدتقی بهار (ملک الشعراء) بود. در دهم مهر ۱۳۰۸ ش زاده شد. مادرش از خانواده دولتشاهی کرمانشاه بود  تحصیلات ابتدایی را در مدرسه جمشید جم و متوسطه را در دبیرستانهای فیروز بهرام و البرز تهران گذرانید؛ سپس به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت. پس از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در زمان دانشجویی، به سبب فعالیتهای سیاسی، دو سال زندانی شد و در ۱۳۳۶ ش موفق به اخذ درجه لیسانس ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گردید.

در ۱۳۳۸ ش به انگلستان رفت و در مدرسه شرقی و افریقاییِ دانشگاه لندن نزد استادانی چون مری بویس، مکنزی و هِنینگ به ادامه تحصیل در رشته مطالعات کهن و میانه ایرانی پرداخت و در ۱۳۴۴ ش مدرک فوق لیسانس گرفت. در ۱۳۴۶ ش با دفاع از پایان نامه خود تحت عنوان «آفرینش در اساطیر ایران» موفق به اخذ دکتری در رشته زبان شناسی و زبانهای ایران باستان از دانشگاه تهران شد پس از آن، با بنیاد فرهنگ ایران، فرهنگستان زبان ایران و فرهنگستان ادب و هنر همکاری کرد، و به تدریس زبانهای ایران باستان و فرهنگ و اساطیر و ادیان ایرانی در دانشکده ادبیات و الهیات دانشگاه تهران پرداخت ...

..به گفته‌ی دکتر مهرداد بهار تم اصلی رامایانا و تم اصلی سیاوش به تم اصلی خدای شهیدشونده در آسیای غربی باز می‌گردد . ماجرای مصلوب شدن عیسا مسیح و باور بازگشت او توسط مسیحیان به عنوان نجات‌دهنده نیز روایت دیگری از همین خدای شهیدشونده است که تم دیگری از شبکه باورها و اسطوره‌های مشرق زمین را تشکیل می‌دهد. این خدا شهید می‌شود اما دوباره باز می‌گردد و سلطنت خود را از سر می‌گیرد. در رامایانا خود راما باز می‌گردد و در داستان سیاوش کی خسرو باز می‌گردد و پادشاهی را از سر می‌گیرد. به گفته‌ی دکتر بهار ایرانیان باستان هر ساله چند روز مانده به عید نوروز آیین عزاداری و سوگ سیاوش را برگزار می‌کردند.

دکتر بهار می‌افزاید حاجی فیروز نوروزی ما بازمانده‌ی سنتی همان خدای شهید شونده است که روی سیاه اش نشانه‌ای است از بازگشت از جهان مرده گان و لباس قرمزش نشانه‌ای است از خون و زندگی مجدد. دكتر بهار بخش نخست داستان سياوش را به اين دليل كه در آن نشاني از اساطير ودايي وجود ندارد، متعلق به دوره تمدن ايراني ماوراءالنهر مي داند و آن را با اعتقادات، اساطير و آيين هاي سومري، سامي، مديترانه اي مربوط مي داند. اما با توجه به تحقيقات ديگر ايشان، و با توجه به اسناد و مدارك ياد شده از ديگران كه ریشه آيين هاي سومري را در فلات ايران دانسته اند، به نظر مي رسد كه بخش نخست داستان سياوش و رسم هاي آغاز سال سومري ها نه اقتباس از يكديگر بلكه برخاسته از يك اصل مشترك باشند.

...از اعصار کهن تا امروز، درخت مورد احترام و تقدس مردم ایران زمین بوده است. این تقدس و اهمیت در این مبحث مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان مثال درخت چنار کار ویژه های خاصی در اعصار کهن در ایران داشته و مظهر غنای طبیعت به شمار می آمده است...