تواریخ شیخ اویس ؛ جریده

تواریخ شیخ اویس

نویسنده: ابوبکر قطبی اهری نجم
به کوشش: ایرج افشار
ناشر: ستوده
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 506
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : صفحات نو ؛ لبه جلد سائیدگی دارد

مروری بر کتاب  

در کتابخانه دانشگاه لیدن هلند نسخه ای خطی به شماره 2634 نگاهداری میشود که به «تاریخ شیخ اویس» (756776) شهرت گرفته است، زیرا مؤلف آن را به نام آن پادشاه تألیف کرده است. اما خود در خطبه، آن را تواریخ شیخ اویس خوانده است. نام مؤلّف کتاب، ابوبکر قطبی اهری نجم است. او در خطبه، کتاب را به نام تواریخ شیخ اویس و در عبارتی دیگر از آن به جریده تعبیر کرده است.

در این متن تاریخی، بعضی اشعار از سعدی به عنوان شاهد مثال ذیل احوال بنی عبّاس و سلسله های حاکم بر ایران مانند آلبویه، غزنوی، سلجوقیان، آمده است. همچنین مؤلف در خطبه از شاعری به نام «رفیع بکرانی» یاد کرده و دو بیت از او آورده است. نوشتار حاضر به کوشش ایرج افشار به تصحیح نسخه مذکور اختصاص یافته است.

تواریخ شیخ اویس یا تاریخ شیخ اویس نام کتابی است تألیف ابوبکر قطبی اهری "نجم" که به نام و در تاریخ اویس چوپانی نوشته شده است. تنها نسخه این کتاب در کتابخانه لیدن و پیش از این، تنها بخش جلایریان و چوپایانیان آن به صورت عکسی توسط فان لون چاپ شده بود. بخش مغولان آن نیز به روسی ترجمه و انتشار یافته بود.

اهمیت این کتاب استفاده از متون کهن از یک سو، و گزارشی است که از روزگار خود به دست داده و به مناسبت اهری بودن، تسلط خاصی به اوضاع آذربایجان و اران داشته و از این جهت متنی قابل اهمیت ارائه کرده است. به همین دلیل است که بر اساس این کتاب می توان دقیقا کاربردهای اسامی جغرافیایی مثل آذربایجان و اران و شروان و نخجوان و ... را به دست آورد. این یکی از فواید مهم جغرافیایی این متن است.

اهمیت این کتاب استفاده از متون کهن از یک سو، و گزارشی است که از روزگار خود به دست داده و به مناسبت اهری بودن، تسلط خاصی به اوضاع آذربایجان و اران داشته و از این جهت متنی قابل اهمیت ارائه کرده است. به همین دلیل است که بر اساس این کتاب می توان دقیقا کاربردهای اسامی جغرافیایی مثل آذربایجان و اران و شروان و نخجوان و ... را به دست آورد. این یکی از فواید مهم جغرافیایی این متن است.

مولف در مقدمه بر فارسی نویسی خود تأکید کرده و با اشاره به این که ابتدا این اثر را ادبیانه، یعنی با استفاده از کلمات و ترکیبات عربی نوشته، می‌نویسد: چون تأمل کرد که عوام را فهم به آن نرسد، و از آن حظی در نیابد در سبک پارسی صرف کشید و از لغات و عربیات اجتناب نمود تا خاص و عام را بر سبیل ارادات خود از آنجا بهره‌ای باشد».

دکتر ایرج افشار در مقدمه از فواید رسمی الخطی کتاب یاد کرده و افزون بر آن به دلیل مُعرب بودن کتاب، شماری از فواید آوایی یا به عبارتی طرز تلفظ برخی از کلمات را در آن روزگار مورد بحث قرار داده و فهرستی از آنها را ارائه کرده است.بخش مغولان این اثر از اهمیت خاصی برخوردار بوده و برای هر یک از سلاطین مغول، شرح حال کوتاه نوشته شده است.
کتاب دقیقا یک متن تاریخی یعنی تاریخ سیاسی و حکومتی است و اشارات متفرقه آن بسیار اندک است. به علاوه به هیچ روی جنبه ادبی سنگین مانند برخی از متون مشابه ندارد و به راحتی قابل فهم است.