تمدن اسلامی در عصر عباسیان

تمدن اسلامی در عصر عباسیان

نویسنده: محمدکاظم مکی
مترجم: محمد سپهری
ناشر: سمت
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 492
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1383 - دوره چاپ: 1

کیفیت : در حد نو ؛ برخی سطور حدود 200 صفحه از کتاب با مداد علامتگذاری شده است

مروری بر کتاب

کتاب حاضر، ترجمه پژوهشی است که یکی از نویسندگان معاصر عرب پیرامون تمدن اسلامی در عصر عباسی انجام داده و نخستین بار در سال 1410 هجری در لبنان چاپ و منتشر شده است. این اثر به رغم حجم اندک و گفته مولف که آن را مقدمه‌ای برای شناخت جنبه‌های گوناگون تمدنی عصر طولانی خلافت عباسیان می‌داند، به تقریب همه حوزه‌های علمی فرهنگی و تمدنی آن دوره را بررسی کرده و اجمالی از دستاوردهای عظیم ملل اسلامی را در سایه فرمانروایی خاندان عباسی تقدیم کرده است.

سازمان اداری، مالی و اقتصادی عصر عباسی بخش عمده‌ای از مباحث کتاب را زیر عنوان امور اداری و مالی، امور اقتصادی و عمران اراضی، صنعت، تجارت و ارتباطات به خود اختصاص داده است. بخش پایانی کتاب به نهضت فرهنگی علمی مسلمانان در عصر عباسی اختصاص دارد. در این بخش، موضوعاتی از قبیل منابع و مراکز فرهنگ، اندیشه و علوم، ادبیات و هنر، به بحث گذاشته شده و ضمن بررسی سرچشمه‌ها و مراکز عمده فرهنگ در عصر عباسی به نهضت علمی و فلسفی اقوام و ملل اسلامی در طول پنج سده حاکمیت پرفراز و نشیب فرزندان عباسی پرداخته است.

شايد ما هيچ زماني بيش از زمان حال، نيازمند تئوري هاي جدي و علمي براي احياي تمدن اسلامي نبوده ايم. طبعا در اين زمينه قدم نخست شناخت درست و علمي تمدن اسلامي و شاخص هاي آن است. اما آنچه کرده ايم اين که همچنان به کلي گويي بسنده کرده و گاه هم از سر کبر وغرور نسبت به گذشته از شناخت دقيق نقاط ضعف موجود در تمدن اسلامي چشم پوشي نموده ايم.

از سوي ديگر و مع الاسف بحث هاي تئوريک مربوط به تمدن همچنان تحت تأثير انديشه هاي غربي است که غرب را مرکز عقل و انديشه عالم مي پندارند. در اين زمينه هم سخت نيازمند فکر وا نديشه ملي – ديني هستيم. در بخش نخست، عربها البته با نگاه هاي عرب محورانه، قدم هايي برداشته اند. بسياري از تحقيقات غربي هم با هر گرايشي که بوده در رشد دانش «تمدن اسلام شناسي» کمک کرده اند. در حال حاضر نيز دهها مؤسسه تاريخ علم و تمدن در جهان اسلام فعال است. اما حوزه زبان فارسي به تناسب سهمي که در تمدن اسلامي داشته در اين راه قدم جدي بر نداشته است.

براي رسيدن به کاروان هر علمي مي بايد مقدمات آن را فراهم کرد و يکي از مقدمات همين است که ابتدا دانست در اين باب چه گفته شده است. بنابرين به صورت مقدماتي ما بايد يافته هاي موجود در زمينه تمدن اسلامي را از عربي و از زبان هاي اروپايي ترجمه کنيم و در اختيار محققان داخلي و فارسي زبان خود قرار دهيم. بايد اعتراف کنيم که نسبت به حجم آنچه به خصوص در زبان هاي اروپايي در باره تمدن اسلامي نوشته مي شود آشنايي نداريم و حتي کتابشناسي درستي هم از آنها در ايران منتشر نمي شود.

دکتر محمد سپهري پايان نامه دکتري خود را در زمينه تمدن اسلامي در دوره اموي نگاشته و بر اين باور است که حرکت تمدن اسلامي از زمان حيات رسول خدا (ص) آغاز شده است. اين حرکت در دوره عباسيان قدم در مسير تازه اي گذاشته و در دوره عباسيان با مشارکت همه اقوام و طوايف مسلمان به عصر طلايي خود رسيده است.

کتاب حاضر مروري است بر وضعيت تمدن اسلامي در دوره عباسيان که از عربي به فارسي ترجمه شده است. با توجه به سابقه آقاي سپهري در ترجمه آثار عربي به فارسي مي توان اميدوار بود که از اين زاويه کار خوبي انجام شده باشد.
نگاهي به فهرست کتاب نشان مي دهد که در مروري که مؤلف آن دکتر محمد کاظم مکي بر تمدن اسلامي کرده از نوعي جامع نگري برخوردار بوده است. اين جامع نگري ممکن است مانع از دقت در هر بخش و رشته خاص در تمدن اسلامي نباشد، اما در عين حال مي تواند براي کساني که قصد آشنايي کلي دارند کتابي سودمند باشد.

فهرست 

مقدمه مترجم
مقدمه مؤلف
بخش اول: تمدن، عصر، سرزمین
فصل اول: مفهوم تمدن و ویژگیهای آن
الف) تحول مفهوم تمدن
1- مفهوم تمدن در میراث عرب
2- مفهوم تمدن در زبانهای بیگانه
ب) عناصر پدیده های تمدنی و ویژگیهای آن
1- عناصر پدیده های تمدنی
2- تمدن و فرهنگ
فصل دوم: عصر عباسی و گستره جغرافیایی آن
الف) عصر عباسی
1- تمدن وتاریخ عصر عباسی
2- عصر عباسی
ب) گستره جغرافیایی حکومت عباسی

بخش دوم: جامعه عباسی و احوال معیشت
فصل اول: ساختار جامعه عباسی
الف) عناصر ساکن در جامعه عباسی
1- عرب
2- ایرانی
3- ترک
4- رومی
5- سیاهان و دیگران
ب) ادیان و مذاهب در جامعه عباسی
1- مسلمانان
2- ذمّیان
ج) طبقات اجتماعی در جامعه عباسی
1- اشراف
2- آزادگان
3- موالی
4- بردگان
1- بردگان در تشریع اسلامی
فصل دوم: مجتمعهای مسکونی و جنبش عمرانی و شهرسازی
الف) ده در عصر عباسی
1- ده، قریه و روستا
2-ده و تشکیلات زراعی
3- ده و جنبشهای اجتماعی
ب) شهر در عصر عباسی
1- جنبش شهرنشینی پیش از اسلام
2- اسلام و شهرنشینی
3- پیدایش شهرها و تحول تاریخی دولت اسلامی
1- شهرهای نظامی و هجرتگاه ها
2- شهرهای عواصم یا پایتخت دولت های جدید
3- شهرهای مذهبی در پیرامون مشاهد مقدس
4- بغداد نمونه شهر عباسی
5- آب رسانی شهرها
6- تأسیسات شهری
فصل سوم: احوال معیشت در عصر عباسی
الف) مسکن در عصر عباسی
1- ارتباط خانه ها با خیابان ها و راه ها
2- نقشه خانه ها
3- اسباب و اثاثیه منزل
ب) پوشاک در عصر عباسی
1- تأثیر ایرانیان در لباس عصر عباسی
2- انواع و اشکال لباس های عامّه و خاصّه
3- تفنن، تزئین و خودنمایی با لباس
ج) خوراک در عصر عباسی
1- تحول غذاها در عصر عباسی
2- انواع و عناصر خوراک ها
3- لوازم آشپزخانه و ظروف سفره
4- آداب سفره
5- مهمانی های عمومی و خصوصی
6- مجالس شراب
د) اوقات فراغت و تفریحات
فصل چهارم: اعیاد، مناسبت ها و جشن ها
الف) اعیاد و تمدن
ب) اعیاد دینی اسلامی
ج) اعیاد دینی غیر اسلامی
1- مسلمانان و اعیاد دیگر ادیان
2- اعیاد غیر اسلامی
د) اعیاد ملی
ﻫ) اعیاد خانوادگی و خصوصی
و) جشن ها
ز) موکب خلفا

بخش سوم: سازمان اداری، مالی و اقتصادی عصر عباسی
فصل اول: امور اداری و مالی
الف) مدیریت در عصر عباسی
1- سیاست و مدیریت در اسلام
2- تحول سازمان اداری در عصر عباسی
3- دیوان در عصر عباسی
4- حقوق کارمندان
5- تعطیلات هفتگی
ب) ثروت در عصر عباسی
1- امور اداری و مالی در عصر عباسی
2- منابع مالی دولت عباسی
3- مالیات و عوارض در عصر عباسی
4- پول در عصر عباسی
5- سفته و حواله جات
فصل دوم: امور اقتصادی و عمران اراضی در عصر عباسی
الف) اقتصاد عباسی، اقتصاد اسلامی
ب) طبیعت و کار، دو منبع ثروت
ج) کار مقدس
د) مالکیت زمین در عصر عباسی
1- ضیاع سلطانی
2- اقطاعات
3- املاک خصوصی
4- موقوفات
ﻫ) زمین و زراعت در عصر عباسی
1- نظام آبیاری و تأمین آب
2- ابزارها و ادوات کشاورزی
3- محصولات زراعی
و) ثروت حیوانی (دامداری) در عصر عباسی
ز) ثروتهای زیرزمینی (معادن)
فصل سوم: صنعت، تجارت و ارتباطات
الف) صنعت در عصر عباسی
1- اصول و مبانی صنعت
2- صنایع
3- سازمان های فنی و حرفه ای
ب) تجارت در عصر عباسی
1- بازرگانی در سایه حکومت اسلامی
2- شکوفایی تجارت در عصر عباسی
3- مبادلات تجاری در عصر عباسی
4- بازرگانان و دلالان (واسطه ها)
5- بازارها
ج) ارتباطات
1- جاده ها و راه های زمینی
2- راه های رودخانه ای
3- راه های دریایی

بخش چهارم: فرهنگ در عصر عباسی
فصل اول: منابع و مراکز فرهنگ در عصر عباسی
الف) منابع فرهنگ در عصر عباسی
1- اسلام
2- فرهنگ یونانی
3- فرهنگ ایرانی
4- فرهنگ هندی
ب) مراکز فرهنگ در عصر عباسی
1- عراق و جنوب ایران
2-مصر و شام
3- خراسان و ماوراءالنهر
4- سند و افغانستان
5- مغرب و شمال افریقا
6- جزیره العرب
ج) نهضت فرهنگی در عصر عباسی
1- حمایت و اهتمام
2- راه ها و ابزارهای توسعه فرهنگ
فصل دوم: اندیشه در عصر عباسی
الف) علوم اسلامی و زبانی
1- قرائت و تفسیر
2- فقه و حدیث
3- کلام
4- علوم زبانی (لغوی)
ب) نهضت علمی
1- تاریخ
2- جغرافیا
3- نجوم، ستاره شناسی و ریاضیات
4- کیمیا و گیاه شناسی
5- پزشکی و داروسازی
ج) نهضت فلسفی
فصل سوم: ادبیات و هنر در عصر عباسی
الف) ادبیات در عصر عباسی
1- عوامل تمدنی در نهضت ادبی
2- نثر
3- شعر
ب) هنر
1- معماری
2- تزئینات و نقاشی
3- موسیقی و آواز
4- هنرهای دیگر

خاتمه
فهرست ها
1- آیات
2- روایات
3- اشعار
4- اشخاص
5- گروه ها
6- جای ها
7- کتاب ها
8- منابع و مآخذ