تفسیر قرآن صفی علیشاه

تفسیر قرآن صفی علیشاه

مفسر: میرزا محمد حسن اصفهانی صفی علیشاه
ناشر: خیام
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 840
اندازه کتاب: رحلی گالینگور - سال انتشار: 1356 - دوره چاپ: 5

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

صفی علیشاه اصفهانی از عرفای بزرگ اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری است. او تفسیر قرآن مجید را همراه با تاویلات فلسفی و عرفانی آن به نظم در آورده است.این تفسیر از آثار بسیار مهم و شگفت انگیز این دوره است و ازجنبه های مختلف فلسفی، عرفانی، کلامی، مذهبی، ادبی و تاریخی قابل تحقیق و بررسی است .صفی علیشاه در سرودن این تفسیر، تحت تاثیر کلام مولانا در مثنوی بوده و بعضی مضامین را از وی اقتباس کرده است.همچنین بعضی مطالب عرفانی را از تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار رشیدالدین ابوالفضل میبدی برگرفته است.در این تفسیر زندگی انبیا و احکام شریعت با عقاید صوفیه تطبیق داده شده است .

حاج میرزا حسن اصفهانی متخلص به صفی و ملقب به صفی علی بی شک از بزرگترین عرفای اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری قمری است که علاوه بر مقامات معنوی به معلومات ظاهری نیز آراسته و دارای طبعی شیوا و قلمی توانا بوده و از خود آثاری گرانبها به جای گذارده است که از آنها یکی تفسیر منظوم قرآن کریم است که با تاویلات عارفانه به رشته نظم کشیده شده و از شاهکارهای عظیم دوره اخیر به شمار میرود.

«سالها بود که در خیال داشتم ترجمه تفسیر کلام الله را به نظم آرم که مشوق مردم فارسی زبان به خواندن و فهمیدن معانی و نکات عرفانی قرآن گردد و خاطرها از اباطیل مدعیان لفظ تراش پرداخته شود و توفیق اینکار بزرگ را نمی‌یافتم بلکه ممتنع می‌پنداشتم. در این آخر عمر عنایت باری تعالی شامل حال شد و این امر عجیب در مدت دو سال بلکه کمتر به ظهور پیوست. 

از آثار عجیب این عصر یکی تفسیر منظوم است که اگر بی غرضانه آن را بخوانی وقوعش را از عجایب روزگار دانی. نه از آن گویم که این فقیر به نظم آورده اگر من از دنیا نگذشته باشم دنیا از من گذشته، نخواهم از این تعریف کسی را به خود راغب کنم. اگر مردم همه راغب شوند بعد از این چه خواهد شد و در این آخر عمر چه طرفی از دنیا خواهم بست که در خرابه‌ای نشسته‌ام و از حیات عاریت به حقیقت خسته، نه آمالی دارم نه اولاد و عیالی. 

اما تو به دانش انصاف ده و به اغراض طبیعت پا بر حق منه که اگر مرا نامی نیست این کتاب از برای عجم نیک نامی است. مردم اغلب مرده پسند و غایب طلب و بیگانه پرستند. اگر چنین کتابی از سایر بلاد به ایران آمده بود «در شئونش بنگر تا چه حکایتها بود».

شیوه صفی در تفسیر چنین است که اول آیات شریف قرآن را ذکر می‌کند و در ذیل آن معنی فارسی آیات را به نثر می‌نگارد و سپس تفسیر را به نظم می‌سراید. 
آغاز تفسیر چنین است: 

از پی تفسیر قرآن مجید 
باشد از حق عمر و توفیقم امید

تا به شکر آنکه دادم نطق و کام
معنی قرآن به نظم آرم تمام

ابتدا از نام خویش اندر کتاب 
با رسول رحمت آمد در خطاب

باب گنج علم خود ذات قدیم 
کرد بسم الله الرحمن الرحیم

این تفسیر به لحاظ آنکه یگانه تفسیر منظوم فارسی شیعی است از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردارست علاوه بر این مشحون از تاویلات صوفیانه است که تلاش نموده آنها را با احادیث و اسناد و مدارک مستند و مبرهن سازد به عنوان نمونه در تاویل عرفانی آیه شریفه «الله نور السماوات و الارض... فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال»  گوید: 

در بیوتی باشد آن مشکات نور 
که خداشان داده رخصت بر حضور

که شود آوازها در آن بلند 
یاد کرده در وی اسم ارجمند

می‌نماید اندر آن تسبیح حق 
صبح و شام از حسن عهد ماسبق

خواند این آیت مگر خیر الانام 
گفت مردی این سرا باشد کدام

گفت باشد خانه پیغمبران 
گفت ابا بکر صدیق اندر زمان

این سرای حیدر است و فاطمه 
یافت آیت را نکو او ترجمه