تصوف و مکتب صوفی در اسلام

نویسنده: محمدحسین کیاوند
ناشر: عطار
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 148
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1366 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

تصوف، درویشی یا عرفان (نوعی طریقت اسلامی) روش زاهدانه بر اساس شرع و تزکیه نفس و اعراض از دنیا برای وصول به حق و استکمال نفس است. تصوف در لغت پشمینه پوشی است و نسبت این جماعت بدلیل پشمینه پوشی است و این نشانه زهد بوده است. تصوف بیشتر با آداب طریقت همراه است در حالیکه عرفان مکتبی جامع و مطلق سلوک معنوی و اعم از تصوف است و در بعضی موارد عرفان سلوک برتر دانسته شده است.

در قرن اول هجری، جریان «تزهد» در اسلام شکل گرفت. افراد این جریان که از صحابی پیامبر(ص) و ائمه(ع) مانند سلمان، ابوذر، مقداد، پیامبر و سایر اصحاب صفه بودند، افرادی اهل جهاد، زندگی و سیاست بودند؛ اما زهد در نزد ایشان جایگاهی محوری داشت. قرن اول تا نیمه اول از قرن دوم هجری را می توان دوره اول عرفان اسلامی و دوره زاهدان نامید.

واژه تصوف ابتدا در قرن دوم و در کوفه به وسیله ابوهاشم کوفی صوفی به کار رفت. بعد از آن، این واژه در قرن سوم در سراسر عراق گسترش پیدا کرد. از نیمه دوم قرن دوم تا قرن چهارم هجری، تصوف به مثابه یک جریان فرهنگی ـ اجتماعی در اهل سنت متداول شد.

از قرن چهارم تا اوایل قرن هفتم هجری، از تصوف می توان به مثابه یک جریان معرفتی ـ فرهنگی ـ اجتماعی تعبیرکرد، زیرا در این دوره صوفیان به تألیف پرداختند و آثاری در این زمینه منتشر کردند. رساله اللمع فی التصوف، رساله قشیریه و کشف المحجوب متعلق به این دوره هستند. همچنین کسانی مانند ابن فارض، سهروردی و نجم الدین کبری عرفان را ساحتی معرفتی بخشیدند.

واژه عرفان از قرن چهارم هجری به مثابه یک دانش، بینش، منش و کنش مطرح شد. ابن سینا این اصطلاح را در مقامات العارفین به صراحت ذکر کرد. در این دوره توده مردم هم در عرفان مشارکت کردند و سلسله ها و به اصطلاح امروزی فرقه های عرفانی شکل گرفت و دیرها و خانقاه ها و مسلک های عرفانی مختلفی پدید آمد. با شکل گیری اصطلاح عرفان، واژه تصوف به حاشیه نرفت، به نحوی که در حال حاضر هم در متن های عرفانی هر دو اصطلاح عرفان و تصوف به کار می روند، البته به دلایل فرهنگی و اجتماعی واژه تصوف در برخی از مناطق جهان اسلام تا اندازه ای بار معنایی منفی یافته است.