ترجمه و توضیح مغنی الادیب ؛ چهار جلدی

ترجمه و توضیح مغنی الادیب 

نویسنده: ابومحمد عبدالملک بن هشام (ابن هشام)
ترجمه و تحقیق : غلامعلی صفائی بوشهری
ناشر: قدس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1751
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1381 _ 1374 - دوره چاپ: 3 _ 1

مروری بر کتاب 

مغني الأديب، تلخیصی است که توسط جمعی از مدرسین برجسته حوزه از کتاب «مغني اللبيب عن كتب الأعاريب» اثر ابن هشام، ابومحمد جمال‌الدین عبدالله بن یوسف انصارى (متوفای 761ق)، در علم نحو، به عمل آمده است؛ چراکه متن اصلی بسیار مفصل و طولانی بوده است و جمع مزبور، آن را تلخیص کرده و در قالبی کاربردی برای محصلین و علاقه‌مندان به فراگیری زبان عربی، آماده کرده‌اند.

کتاب «مغني اللبيب عن كتب الأعاريب»، به دلیل مشتمل بودن بر مطالب علمی بالا و پوشش گسترده مباحث مفصل در مورد واژگان و مفرداتی که سهم زیادی از کتاب را به خود اختصاص داده است و به دلیل ارائه فنی و هنرمندانه مطالب نحوی و دستوری، به‌گونه‌ای که خواننده بتواند مفاد دستوری را استخراج کند، به کانون توجه مراکز علمی جهان تبدیل شده است و به همین دلیل، نحات و دستورزبان‌نویسان زیادی پیرامون این کتاب تحقیق و تفحص نموده و در برخی موارد، متن عبارات آن را در کتاب‌های خود، نقل کرده‌اند.

دانش و آگاهی ابن هشام از زبان عربی و اشراف وی به آن و نحوه استفاده از ساختارهای واژگانی و ذکر شواهد متعدد از آیات، روایات، اشعار و امثال عربی هنگام طرح مطالب علمی، شگفتی همه کسانی را که از ادبیات عرب آگاهی دارند، برانگیخته است...

جلد اول شرح باب اول از کتاب مغنی الادیب معروف به «مفردات» است. این کتاب که مجلد اول از یک مجموعه چهار جلدی است مفردات کتاب مغنی الادیب شرح داده شده است. در همین راستا شارح به شرح و بررسی معنا، کاربرد، خصوصیات و نقش مفرداتی مانند همزه، حرف آ، اجل، إذ، إذا، إذ ما، إذا، أل، ألا، إلا، إلی، أم، أما، إما، أن، إن، أنّ، إنّ، أو، أی، إی، أیا، أیمن و أی پرداخته و معانی مختلف این مفردات و موارد استعمال آنها و همچنین موقعیت آنها در کلام و در علم نحو پرداخته است. وی در ابتدای کتاب نیز مقدمه نسبتاً مفصلی درباره تاریخچه پیدایش و گسترش «علم نحو» ارایه کرده است.

مجلد دوم به ادامه شرح باب مفردات کتاب «مغنی الادیب» پرداخته است. شارح به نکات مهمی در مورد این مفردات اشاره کرده است که در فهم متن و ترجمه متون عربی کاملاً مؤثر است و بدون اطلاع از کاربرد و نقش این مفردات نمیتوان به درک صحیح از معنای متن دست یافت. وی به ترتیب حروف الفبا به بررسی نکات و قواعد نحوی مفرداتی مانند: بجل، بل، بلة، بلی، بید، ثم، ثم، جلل، جیر، حاشا، حتی، حیث، خلا، رب، سین مفرده، سوف، سواء، عدا، عسی، عل، علی، عن، عند، غیر، فی، قد، قط، کان، کأین، کم، کذا، کلا، کلتا، کی و کیف میپردازد و معانی، موارد استعمال و نقش آنها در ترکیب کلام و جملات عربی را بررسی می نماید.

مجلد سوم به ادامه شرح مفردات کتاب مغنی الادیب پرداخته است. شارح کتاب به شرح موارد استعمال این مفردات، نقش آنها در جملات عربی، مفهوم آنها و ویژگی‎های این مفردات میپردازد که اطلاع یافتن از این امور در ترجمه و فهم متون عربی کاملاً لازم است و ظرایف کار ترجمه و فهم را بیان میکند. وی به ترتیب حروف الفبا به شرح و بررسی نکات ادبی و نحوی مفرداتی مانند لا، لات، لعل، لکنّ، لکن، لم، لما، لن، لو، لولا، لوما، لیت، لیس، ما، متی، مذ، منذ، مع، مَن، مِن، نعم، ها، هل، هو، وا، الف و یاء میپردازد.

جلد چهارم شرح و بررسی ابواب دوم تا چهارم کتاب مغنی الادیب است که در آنها احکام «جملات» و «شبه جملات» بیان گردیده است. در این نوشتار قواعد ادبی و نحوی مربوط به انواع جملات در زبان عربی بیان شده است. نگارنده (شارح) نخست به تفسیر معنای جمله و احکام مربوط به آن پرداخته و انواع جملات فعلیه، اسمیه، شرطیه، مستأنفه، معترضه، مفسر، خبریه، حالیه و جملات تابع را بیان و ویژگی‎ها و قواعد مربوط به آنها را بررسی نموده است. آنگاه به بیان احکام شبه جمله و مسایل مربوط به آن مانند ظرف و جار و مجرور میپردازد و قواعد نحوی آنها را بیان میکند. در ادامه به بحث درباره مبتدا و خبر، عطف بیان، اقسام حال، اقسام عطف، روابط بین جملات، احکام ضمیر، اسماء شرط و استفهام، اسم فاعل، حال و تمییز و ضمیر شأن میپردازد و احکام آنها را نیز تبیین می نماید.