ترجمه احوال و فهرست آثار ابوریحان بیرونی

ترجمه احوال و فهرست آثار ابوریحان بیرونی 

نویسنده: سیدمحمدکاظم امام
ناشر: بنیاد نیکوکاری نوریانی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 110
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1352 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : در حد نو _ نو

مروری بر کتاب

362 - 440 هجری

ابوریحان بیرونی از سرآمدان دانشمندان تمدن اسلامی و جهان است. دانشی نبوده است که بیرونی در روزگار خود به نگاه کارشناسانه در آن ننگریسته و نظری بدیع ابداع نکرده باشد. این کتاب با وجود حجم اندک گزارش و گزیده‌ای است از چهل اثر برجای‌مانده بیرونی که از گستردگی دانش‌های او در زمینه ریاضیات، علوم تجربی و علوم انسانی و حکمت نظری حکایت می‌کند. 

ابوریحان محمد بن احمد در حومه (بیرون) شهر کاث، مرکز امارت خوارزم، متولد شد و بدین سبب، او را «بیرونی» لقب داده‌اند. برخی عربی‌نویسان نظیر یاقوت حموی از او با نام خوارزمی هم یاد کرده‌اند اما جهت جلوگیری از اشتباه گرفته‌شدن او با دیگر دانشمند ایرانی اهل خوارزم، محمد بن موسی خوارزمی، از این نام کمتر استفاده می‌شود.

ابوريحان را بر خلاف جميع متقدمين كه بنا بر هيئت بطلميوس، قائل به سكون زمين بوده‌اند، در مسألۀ حركت أرض، قريحۀ نويني بوده كه هر كس در عبارات او تأمل كند ميداند كه: اختيار آن مذهب و سلوك آن طريقه را رغبتي تمام داشته است....

گويد: از أبوسعيد سجزي، اسطرلابي بسيط ديدم كه: از شمالي و جنوبي مركب نبود؛ و آنرا زورقي ناميدي. آن عمل مرا زياده پسند افتاد؛ وي را بسيار تحسين كردم. چه آن را بر اصلي قرار داده بود قائم به ذات. بنيان آن عمل و مدار آن صنعت، بنا بر عقيدت مردمي بوده است كه ارض را متحرك دانسته، و حركت شبانه روزي را به فلك منسوب ندانسته‌اند.قسم با جان خود كه آن عقيدت شبهه ايست كه تحليلش در نهايت دشواري است، و قولي است كه رفع و ابطالش در كمال صعوبت است.مهندسين و علماء هيئت كه اعتماد و استناد ايشان بر خطوط مساحيه است، در نقض آن شبهت و رد آن عقيدت، بسي ناچيز و تهي دست باشند. هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقرير دليلي نتوانند نمود و اين معني مايۀ طعن ايشان نشود، زيرا كه حركت مرئيه را چه از ارض دانند و چه از سَما شناسند، در هر حال به صناعت ايشان زياني نرساند. و اگر دفع شبهت در حيز امكان آيد و در آن باب ياراي دم زدن باشد، به افكار و انظار طبيعيين فلاسفه منوط است.... ابوريحان در كتاب «تحقيق ما للهند» نيز راجع به مشكل حركت زمين بحث كرده است.

بیرونی که بر زبان‌های یونانی، هندی و عربی هم چیره بود، کتب و رسالات بسیار نوشت که شمار آن‌ها را بیش از ۱۴۶ عنوان، گزارش کرده‌اند که جمع سطور آن‌ها بالغ بر ۱۳ هزار است. او خود در سال ۴۲۷ ق، در ۶۵ سالگی، در رساله‌ای در بیان مولفات محمدبن زکریای رازی، تألیفات خود را نیز شرح می‌دهد و تعداد کتاب‌هایش را تا آن موقع ۱۱۳ عنوان می‌شمرد...
ابوریحان بیرونی ترازویی برای اندازه‌گیری وزن مخصوص جامدات و نیز تعیین مقدار طلا و نقره در اجسام مرکب اختراع کرد. این ترازوی دقیق برای این اندازه‌گیری‌ها به کار گرفته می‌شد
 چگالی‌سنج از دیگر اختراع‌های او می‌باشد.
سایر اختراع‌های او:
بدست‌آوردنِ سینوس یک‍درجه
قاعدهٔ تسطیح کُره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
چاه آرتزین؛ این کشف را به موسیوزله منسوب کرده‌اند اما در واقع از اکتشافت ابوریحان بوده و سال‌ها پیش در کتاب آثارالباقیه آمده بود.
حرکت خاصه وسطی خورشید
خاصیت فیزیک الماس و زمرد
جزر و مد رودها و نهرها
چشمه‌های متناوب
اشکال هندسی گُل‌ها و شکوفه‌ها
امکان خلأ
کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
رصد خسوف و کسوف
مقدار حرکت دوری ثوابت
تحقیق در تأسیس دولتِ ساسانیان
اطلاعات دقیق و کشف سلسلهٔ هخامنشیان
تصاعیف خانه‌های شطرنج
ساختن کره جغرافیایی
ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول ...
طرح نظریاتی دربارهٔ وجودِ قاره آمریکا