تذکره ریاض العارفین ؛ سلفون

تذکره ریاض العارفین

نویسنده: رضا قلی خان هدایت
به کوشش: مهرعلی گرگانی
ناشر: کتابفروشی محمودی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 631
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1344 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : صفحات در حد نو _ نو ؛ لبه عطف و جلد کتاب سائیدگی دارد

مروری بر کتاب

شرح حال فضلا و عرفا و حکما و شعرا و ادبا و ...

كتاب كه مشتمل بر احوال و آثار سى‌صد و پنجاه و چهار تن از شعراى عرفا و عرفاى شعرا است، از يك حديقه، دو روضه و يك فردوس و يك خلد تشكيل شده است.نثر كتاب، اديبانه و فصيح است، ولى بر اثر بى‌دقتى‌هاى مؤلف، اشتباهات زيادى در آن راه يافته است؛ از جمله، نسبت شعر درى دادن به شقيق بلخى و بايزيد بسطامى، ثبت تاريخى نادرست براى وفات بسيارى از صاحبان تراجم و افرادى غير عارف را از هل عرفان به شمار آوردن.

مجموعه حاضر درباره عارفان و دانشورانی است که از آنان سخنان منظوم و چکامه هایی به نظم بر جای مانده بزرگانی همچون عطار نیشابوری و عبدالرحمن جامی و قاضی نورالله شوشتری، اما در باب تذکره کمتر بدانان پرداخته شده اگر چه به حالات و مقامات و مقالات آنان توجهی بیشتر داشته اند.

در پیشگفتار کتاب درخصوص چگونگی تدوین این اثر آمده است: دوستان و همدلان «هدایت»، وی را به تدوین تذکره ای تشویق کرده و درخواست نموده اند که در آن به شرح حال و ذکر آثار و اشعار عارفانه ی اهل طریقت عنایتی شود در نتیجه وی این درخواست دوستان را پذیرفته و به نگارش شرح حال و اشعار این قوم دست زده و از تحریر شعرهای عاشقانه و مجازی آن صرف نظر کرده است و به این ترتیب تذکره ی خود را که شامل یک حدیقه، دو مقدمه، دو روضه، یک فردوس و یک خلد می باشد فراهم آورده است.نیز حدیقه در مقدمات مشتمل بر شش گلین می باشد:

گلبن اول، در بیان حقیقت تصوف
گلبن دوم در ذکر صفات سالکین
گلبن سوم در فضیلت ذکر و اهل الذکر
گلین چهارم در تبیین ذکر و فکر
گلبن پنجم در تعریف انسان و سلسله طریقت
گلبن ششم در ذکر اصطلاحات عارفین

پوشیده نماند که انسان کامل را به اسامی مختلفه می خوانند، و از وجهی و مناسبتی مسمی به اسمی می نمایند چون از عالم حقایق و دقایق خبر می رساند. لهذا گاهی «جبرئیلش» گویند و چون از معارف و مکارم به طالبان رزق بخشیده است، «میکائیلش» نامند، و چون مریدان را از معاد و بازگشت آگاه می کند «اسرافیلش» خوانند و چون قطع تعلق نفس اماره از شهوات جسمانی نماید «عزرائیلش» دانند....

روضه اول، در ذكر عرفا و مشايخ، به ترتيب حروف تهجى، از ابا يزيد بسطامى تا يوسف تبيينى هندى است كه عبارتند از:
ابا يزيد بسطامى، ابوالحسن خرقانى، ابوسعيد مهنه، انصارى هروى، احمد جامى، امين بليانى، ابوالوفا خوارزمى، اوحدى مراغه‌اى، اوحدى کرمانى، آذرى طوسى، اسيرى لاهيجى، ابوعلى رودبارى، ايزدى يزدى، انسى جنابندى، ابوعلى مصرى، ابراهیم اردوبارى، ابراهیم بدخشانى، اسيرى اصفهانى، ابراهیم لارى، ابوذر بوزجانى، امير مازندرانى، ابوعبدالله شيرازى، بو حفص خوزى، برهان کرمانى، بابا شاه عراقى، بيدل دهلوى، بينواى بدخشانى، بسحق شيرازى، بهائى عاملى، تمكين بمى، تشبيهى كاشى، ثابت بدخشانى، جامى جامى، جمالى دهلوى، جمالى اردستانى، جلال‌الدين محمد بلخى رومى، حميد‌الدين ناگورى، حسین هروى، حسین بيضاوى، حسن شاملو، حزين لاهيجى، حسین كاشى، حقى خوانسارى، حسان اسدى، خسرو دهلوى، خواجوى کرمانى، خليل طالقانى، خيال هروى، خاطرى كاشى، داعى شيرازى، رافعى نيشابورى، رضى غزنوى، روزبهان شيرازى، رضى آرتيمانى، رايج هندى، رفيعاى نايينى، زركوب تبريزى، زين‌الدين خوافى، زرگر اصفهانى، زين‌الدين تايبادى، سعد‌الدين حموى، سلطان‌ولد رومى، سيف‌الدين باخزرى، سحابى استرآبادى، سرمد كاشى، سعدى شيرازى، شقيق بلخى، شهاب سهروردى، شرف عراقى، شبلى بغدادى، شاه سنجان خلقى و...

رضا قلی خان هدایت که به لله باشی شهرت داست در 1215 هجری قمری در تهران در خانواده یکی از صاحب منصبان به دنیا آمد. رضا قلی خان در شیراز تحصیل کرد و همانجا به خدمت شاهزاده قاجار درآمد. چندسال بعد زمانی که فتحعلی شاه از شیراز دیدن می‌کرد، رضا قلی خان شعری در مدح شاه برای او خواند و لقب امیرالشعرا را گرفت و به دربار تهران راه پیدا کرد.او هنگامی که دستیار وزیر و نامزد منحصر به فرد دارالفنون شده بود مورد توجه ناصر الدین شاه قرار گرفت. او 15 سال دار الفنون را اداره کرد.

رضا قلی خان که تربیت ولیعهد در تبریز را به عهده گرفته بود در طی سال‌های زندگی‌اش با تدوین دبوان 50 هزار بیتی غزل و قصیده و شش مثنوی وسرودن داستان رمانتیک گلستان ازم یا بکتاش نامه، ادامه تاریخ میرخواند، ماموریت سیاسی مهم خیوه خوارزم و تاریخ ادبیات فرهنگ نویسی نام خود را جز ادب دوستان فارسی ثبت کرد.تذکره ریاض العارفین هم یکی از مهم‌ترین تالیفات رضا قلی خان هدایت است که شامل تذکره 165 عارف و شاعر می‌شود.