تحفه سامی

تحفه سامی

نویسنده: سام میرزای صفوی
به کوشش: حسن وحید دستگردی
ناشر: فروغی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 210
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1352 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

 مشتمل بر آثار و اسامي قريب هفتصد شاعر از شعراي نامدار و گمنام

تذکره ای مشتمل بر احوال سرایندگان فارسی زبان برخی مشاهیر نیمة اول سدة دهم هجری ، تألیف سام میرزا، دومین پسر شاه اسماعیل اول صفوی . این تذکره دارای یک دیباچه و تنبیه و هفت صحیفه و یک ذیل است .دیباچة کتاب با حمد خداوند و نعت رسول اکرم و خاندان آن حضرت آغاز شده ، سپس تعریفی از شعر و شاعری آمده و مؤلف سبب تألیف کتاب را نبودن آثاری در بارة شاعران در دوران خود ذکر کرده است.

شرح حال نوزده تن از شاهان و بزرگان دوران ، 142 تن از سادات و علما ، 34 تن از وزرا و اعیان و دولتمردان ، 69 تن از دانشمندان و نامورانی که گاه شعر می سروده اند ، 371 تن از شعرای صاحب تخلص ، سی تن از شعرای ترک فارسی گوی و 46 تن از طرفه گویان و عوامی که شعر می سروده اند . سام میرزا در ذیل کتاب بعد از شرح مختصری از چگونگی اتمام آن ، با قصیده ای در مدح حضرت علی علیه السلام ، تحفة سامی را به پایان برده است .

بررسی خصوصیات شاعران در این کتاب ، بر اساس حالات صوری و معنوی ، سلوک ، تحصیلات ، پیشه ، حوادث زندگی ، تسلط به شاعری و گاه زمان تولد و مرگ است و نظم و قاعدة خاصی ندارد و اغلب به اشاره ای کوتاه به بعضی از آنها اکتفا شده است . سام میرزا در این اثر، بویژه در صحیفة هفتم ، به نقد اشعار شاعران پرداخته و غالباً با جمله ای کوتاه به غث و سمین آنها اشاره کرده است .در تحفة سامی نام بسیاری از پیشه ها و اصطلاحات خاص آنها ضبط شده است .

همچنین بسیاری از خوش نویسان ، نقاشان ، قصه خوانان ، نوازندگان و موسیقیدانان سدة دهم در آن معرفی شده اند که سام میرزا گاه تنها با ذکر یک بیت شعر از این افراد، آنها را در زمرة شاعران درآورده و تحفة سامی را از تذکره های پیش از خود متفاوت کرده است .تحفة سامی بر برخی تذکره های بعد از خود نیز اثر گذاشته است ، از جمله بر تذکرة نصرآبادی ، مجمع الفصحا اثر رضاقلی خان هدایت ، آتشکدة آذر بیگدلی ، و ریاض الشعرا اثر واله داغستانی .

تحفة سامی ظاهراً در 957، هنگامی که سام میرزا در اردبیل به سر می برده ، تألیف شده و در 968، پیش از دستگیری وی به دستور شاه طهماسب ، به پایان رسیده است . سام میرزا در این اثر از حدومرز بی طرفی خارج نشده و وظیفة تذکره نویسی را از یاد نبرده است و به همین لحاظ در تحفة سامی حتی از دشمنان دودمانش یاد کرده و آثارشان را آورده و در مقدمه برای پرهیز از طعن معاندان ، در این باره توضیح داده است .