- موجودی: درحال حاضر موجود نمی باشد
- مدل: 181978 - 113/4
- وزن: 0.70kg
تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن
نویسنده: ابوریحان بیرونی
مترجم: احمد آرام
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 285
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1352 - دوره چاپ: 1
کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو
مروری بر کتاب
به مناسبت هزاره ابوریحان بیرونی
«تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن»، مهمترین اثر دانشمندان مسلمان درباره جغرافیای ریاضی است. در این کتاب از تعیین عرض و طول جغرافیایی شهرها و میل دائره البروج و اندازه گیری زمان خسوف و اختلاف طولهای جغرافیایی و روش تعیین سمت قبله بحث شده است.
تعیین سمت قبله برای غزنه - جایی که ابوریحان در آن به نگارش این اثر دست زد- که مسئله ریاضی نسبتا دشواری بود و به استفاده از مثلثات کروی پیشرفته نیاز داشت، به بیرونی مجال داد تا از فواید ریاضیات و نجوم ریاضی سخن بگوید. موضوع تعیین سمت قبله به عنوان یک امر شرعی، مستلزم به کارگیری جغرافیای ریاضی بود و بر این اساس بیرونی در کنار علوم «اواخر» (اسلامی) از علوم «اوایل» (یونانی) نیز دفاع کرده است.
بیرونی در تحدید علاوه بر عرضه ی چندین روش برای تعیین سمت قبله، فصلهای جامعی را به مسائل عملی دیگر؛ چون تعیین نصف النهار محل، فاصله میان شهرها، روشهای رصد و مانند آن اختصاص داده است. وی هنگامی که به محاسبه اختلاف طول جغرافیایی بغداد و غزنه میپردازد، درباره مسایل مقدماتی مختلفی بحث میکند.
راههای تعیین عرض بلاد، میل دایرهالبروج، توزیع خشکیها و ساختمان آنها، طول یک درجه نصف النهار، و تعیین اختلاف عرض جغرافیایی از روی رصد خسوف و کسوف. رصدهایی را که خود او و دیگران کردهاند و روشهایی را که به کار بردهاند، وصف میکند. قضیهای را که بطلمیوس آورده، و تفاوت طول جغرافیایی دو محل را برحسب عرض هر یک و فاصله بین آنها در امتداد دایره عظیمیه زمین به دست میدهد، به کار میبرد.
بیرونی میگوید که عربان در تعیین فواصل سه روش داشتهاند: یا محاسبات بطلمیوس را چنانکه هست گرفتهاند، یا طبق نظریات وی رصدیابی کردهاند، یا از سفر جهانگردان و سیر پست مایه گرفتهاند. ابوریحان در فعالیت علمی خویش از روشهای سه گانه تبعیت کرده است. وی، فاصله بین دو شهر را از روی جادههای کاروان رو و طول منازل تخمین میزند. آن گاه با محاسبات متوالی اختلاف طول بغداد، ری، جرجانیه، بلخ و غزنه را به دست میآورد و یکبار هم این کار را از طریق یک مسیر جنوبی که از شیراز و زرنج میگذشت، انجام میدهد.
بیرونی در مقدمه این اثر، به مسائل مربوط به فلسفه طبیعی در مورد آفرینش و تشکیل ربع مسکون نیز پرداخته که بیانگر وضعیت چنین پژوهشهایی در روزگار بیرونی است. برای مثال، در نظریههای زمین شناسی موجود بازنگریهایی میشد تا بتوانند وجود سنگوارهها را در بخشهایی از سرزمینهای مسکونی که ظاهرا هرگز به دریا نزدیک نبوده است، توضیح دهند. به مدد این گونه پژوهشهای بیرونی است که از سایر آثار مفقود درباره ی زمین شناسی، نظیر فی «بناءالمدن» ابن عمید، آگاه میشویم.
بیرونی انگیزه ی خود را در تالیف این اثر چنین آورده است: «... و اما آنچه مخصوصا مورد نظر است، اینکه همه اینها (مختصات جغرافیایی) را برای شهر غزنه که پایتخت کشور مشرق است، اندازه بگیرم، چه این شهر، به گمان آن کس که تقدیر را از بشر میداند، به تقدیر بشری وطن من است، و همه ی تقدیر در حقیقت مخصوص خدای یگانه است؛ و در آن، اگر بتوانم، پیوسته به آنچه از خاطر دور نمیشود از رصد کردن و کوشش علمی میپردازم، و قبله آن را درست میکنم».