تجدد آمرانه ؛ جامعه و دولت در عصر رضاشاه

تجدد آمرانه

گردآوری و تالیف : تورج اتابکی 
مترجم : مهدی حقیقت خواه
ناشر: ققنوس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 286
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1391 - دوره چاپ: 3

مروری بر کتاب

جامعه و دولت در عصر رضا شاه

رضاشاه بعد از رسیدن به قدرت بر خلاف پادشاهان قبلی تصمیم گرفت اصلاحاتی در کل کشور ایجاد کند. او تحت تاثیر آتاتورک رهبر ترکیه که کوشیده بود مملکت خود را به اصطلاح متجدد کند، در ایران دست به اصلاحاتی زد که برخی از آنها باعث برانگیختن خشم و نفرت عمومی شد. او نه تنها در اقتصاد بلکه کوشید در فرهنگ و آیین و باور مردم  به زور تغییر ایجاد کند. رضاخان مانند ترکیه، اروپا را الگوی خود قرار داد و کوشید تحولات بنیادی را با زور و تهدید بر مردم عصر خود تحکیم کند.

کتاب، مجموعه مقالاتی است که در سمینار "تجدد آمرانه در ترکیه و ایران" در بهار سال 1999 در "پژوهشکده‌ی بین‌المللی تاریخ اجتماعی" (هلند)، عرضه شده است. موضوع این سمینار، مطالعه‌ی تاریخی تطبیقی، سنجشی و جامع درباره‌ی مدرن‌سازی در ترکیه و ایران پس از جنگ جهانی اول بود. در مقالات مجموعه که با هدف بررسی الگوی راهبرد توسعه‌ی آمرانه آتاتورک و رضاشاه فراهم آمده‌اند، به خواننده این امکان داده می‌شود که تحولات ایران و ترکیه را پس از جنگ جهانی اول با هم "مقایسه کند و بسنجد".

در نخستین مقاله با عنوان "دولت و جامعه و در دوره‌ی رضاشاه/ محمدعلی همایون کاتوزیان"، "تغییر تدریجی در شیوه‌ی فرمانروایی رضاشاه از دیکتاتوری به حکومت استبدادی ارزیابی می‌گردد. "تورج اتابکی" در مقابله‌ی "خلافت، روحانیت و جمهوریت در ترکیه و ایران" به بررسی موانع می‌پردازد که دو فرمانروای اقتدارگرا در ترکیه و ایران در تحکیم حکومت خود با آن‌ها روبه‌رو شدند. مطالعه‌ی احزاب سیاسی و سیاست‌های حزبی ایران با تاکید بر حزب "ایران‌نو" موضوع مقاله‌ی "ایران نو و زوال سیاست‌های حزبی در دوره‌ی رضاشاه" نوشته‌ی "متیوالیوت" است.

"هوشنگ شهابی" در مقاله‌ی "مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران" نگرش رژیم ترکیه و ایران را در پذیرش سنت‌ها و قوانین اروپایی مقایسه می‌کند. "جان‌پری" در مقاله‌ی "اصلاح زبان در ترکیه و ایران" به مقایسه‌ی کوشش‌های مصطفی کمال و رضاشاه در زمینه‌ی تغییر خط و اصلاح زبان می‌پردازد. ایجاد نهادهای اجتماعی جدید چون ارتش و سازگارسازی آن در ترکیه و ایران موضوع مقاله‌ی "ارتش، جامعه‌ی مدنی و دولت در ایران" نوشته‌ی "استفانی کرونین" است.

در آخرین مقاله با عنوان "رفع ابهام: سیاست خارجی وثوق‌الدوله در 98-1297" نوشته‌ی "اولیور باست"، پیشینه‌ی سیاست خارجی ایران در دوره‌ی پس از جنگ جهانی اول بررسی می‌شود.

لازم به توضیح است در پیشگفتار کتاب از مقالات دیگری نیز سخن رفته که در سمینار یاد شده مطرح شده‌اند اما به فارسی ترجمه نشده و در این کتاب نیامده‌اند. این گزینش شاید به این علت باشد که مقالات حذف شده درباره‌ی ترکیه بوده‌اند و مطلب مستقیمی درباره‌ی ایران نداشته اند. این مقالات که ترجمه‌ی فارسی آن‌ها نیامده عبارت‌اند از: "نهادسازی در جمهوری کمالیستی" نوشته‌ی "اریک یان‌زوکر"، "ملاحظاتی درباره‌ی رژیم تک‌حزبی ترکیه در دوره‌ی اینونو" تالیف "جمیل کوچاک" و "ارتش و پایه‌گذاری جمهوری ترکیه" نوشته‌ی مرحوم "دانکوارد روسو".