تاریخ گیلان و دیلمستان

تاریخ گیلان و دیلمستان

نویسنده: سید ظهیرالدین مرعشی
مصحح: منوچهر ستوده
ناشر: اطلاعات
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 544
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1364 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : صفحات درحد نو _ نو ؛ روکش کتاب زدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

تاریخ گیلان و دیلمستان، کتابی تاریخی به فارسی از قرن نهم، اثر ظهیرالدینِ مرعشی است. این اثر ظاهراً قدیمترین تاریخ محلی به جا مانده در باره حکومت خاندان کیاییان در گیلان و دیلمستان است. به نوشته مؤلف، کارکیا سلطان محمد دوم (حک: ۸۵۱ـ۸۸۳) عده‌ای را مأمور گردآوری و نوشتن رویدادهای حکام گیل و دیلم پیش از حکومت سادات و روی کار آمدن سید امیر کیای مَلاطی، بنیانگذار حکومت کیاییان در گیلان (۷۶۳ـ۷۷۶)، تا ۸۸۱ کرد.

او از سید ظهیرالدین مرعشی خواست تا آن دست نوشته‌ها را تنظیم و تدوین کند. مرعشی تاریخ شروع کار خود را ۸۸۰ هجری ذکر کرده و مطالبی به این نوشته‌ها اضافه کرده‌است. تاریخ گیلان و دیلمستان شامل مقدمه و شش باب است که هر باب چند فصل دارد. مؤلف در آغاز کتاب پس از سپاس خدا، به ضرورت علم تاریخ اشاره کرده و آن را پیش درآمد سایر علوم دانسته‌است. سپس در مقدمه اصطلاحات رایج بین مردم گیلان و دیلمستان را شرح داده‌است.

این بخش از کتاب در تنها نسخه خطی موجود، وجود ندارد. مطالب شش باب کتاب به ترتیب عبارت اند از: رویدادهای این سرزمین قبل از حکومت کیاییان و نیز رسوم مردم گیلان (از این باب اثری بر جا نمانده)؛ آغاز خروج سید امیر کیای ملاطی و رخدادهای دوره حکومت او؛ شرح کشمکشهای امیران بیِه پس (ناحیه غربی گیلان) و بیِه پیش (ناحیة شرقی گیلان) و وقایع حدود ۷۸۱ تا ۷۹۷؛ دورة حکومت سید رضی کیا (۷۲۹ـ۷۹۹) و کارکیا سید محمد اول (۸۲۹ ـ۸۳۷)؛ رویدادهای حکومت کارکیا ناصر کیا (۸۳۷ ـ۸۵۱) و برادرش کارکیا امیر سید احمد و پسرش، کارکیا سلطان محمد دوم، و منازعات میان مدعیان حکومتِ کیاییان مانند سید داوود کیا ؛ و شرح وقایع دوره حکومت سلطان محمد دوم. مرعشی پس از باب ششم، وقایع ۸۸۱ ـ۸۹۴ یعنی آخرین سالهای حکومت سلطان محمد دوم و پسرش، کارکیا میرزا علی، را نوشت و آن را باب هفتم نامید که شامل چند فصل است، هرچند در مقدمه اش از این باب نامی نبرده‌است.

این کتاب به تاریخ حکام و سلاطین گیلان و دیلمستان قبل از خروج سادات تا قرن نهم هجری میپردازد. باب اول در ذکر تاریخ حکام و سلاطین گیلان و دیلمستان که قبل از خروج سادات والی و حاکم گیل و دیلم بوده اند و ذکر حدود و رسوم گیلان و دیلمستان.باب دوم در ذکر خروج سید هدایت پناه سید امیر کیای ملاطی «» نور قبره با فرزندان دولتمند خود تا درجه شهادت یافتن حضرت امامت قباب، سید علی کیا با برادران در رشت و ذکر سوانح حالاتی که در آن ایام واقع شد.

باب سیوم در ذکر خروج سید هادی کیا از تنکابن و مستولی شدن به روپیش گیلان و حالاتی که در آن ایام واقع گشت و آن مشتمل است بر چند فصل.باب چهارم در ذکر حکومت سید رضی کیا و کارگیا سید محمد نوّر قبرهما و اخراج نمودن سید حسین کیا را از لاهجان و آن مشتمل است بر چند فصل.باب پنجم در ذکر حکومت کارگیا ناصر کیا و اخوه کارگیا سید احمد نوّر قبرهما و آن مشتمل است بر چند فصل.

باب ششم در ذکر سلطنت و خلافت حضرت سلطانی کارگیا سلطان محمد خلد سلطانه و حالاتی چند که در ایام دولت ایشان سمت وقوع یافت و آن مشتمل است بر چند فصل.باب هفتم در ذکر حالاتی که مابین سنه احدی و ثمانین و ثمانمائه و سنه اربع و تسعین و ثمانمائه سمت وقوع یافت.

فهرست

خاندان سید ظهیر الدین مرعشی مؤلف کتاب
سرگذشت سید ظهیر الدین مرعشی مؤلف کتاب
مقدمه
حکایت
مقدمه در ذکر اصطلاحات گیل و دیلم که الفاظ ایشان بر آن جاری است
...