تاریخ گزیده ؛ متن کامل

تاریخ گزیده

نویسنده: حمدالله مستوفی
به اهتمام: عبدالحسین نوایی
ناشر: امیر کبیر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 880
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1362 - دوره چاپ: 2

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب

این کتاب در خلاصه تاریخ عالم - تاریخ عمومی، تاریخ اسلام و تاریخ ایران تا زمان نویسنده- به نام «غیاث الدین محمد» نگاشته شده‌است. در پایان کتاب دو فصل دیگر نیز، یکی در تاریخ علما و شعرای عرب و عجم و دیگری در تاریخ قزوین و بیان احوال اهل علم و ادب آن شهر وجود دارد.

تاریخ گزیده کتابی تاریخی به فارسی نوشته حمدالله مستوفی، دربردارنده تاریخ عمومی جهان از آغاز آفرینش تا زمان نوشتن آن است که در ۷۳۰ به نام غیاث الدین محمد، پسر خواجه رشیدالدین فضل‌الله تألیف شده است. نثر تاریخ گزیده، برخلاف نثر متکلف و مصنوع تاریخ وصاف و تاریخ جهانگشای، بسیار روان است. اهمیت تاریخ گزیده در اطلاعات آن از تاریخ دوران نویسنده (دوره مغول) است. در این کتاب نام افراد و شعرای همدوران نویسنده که بیشتر نامشان در تذکره‌ها نیست یاد شده است.

مؤلف در باره سبب تألیف کتاب گفته است می خواهد کتابی فشرده و مجمل و دارای بهم پیوستگی و نظم تاریخی فراهم آورد. به اعتقاد او علمای تاریخ در باره زمانی که از ابتدای آفرینش می گذرد، اختلاف کرده اند از آنرو که به مناسبت هر رویداد (مثلاً طوفان نوح ، آتش ابراهیم ، پادشاهی اسکندر، غلبه بخت النصر بر مصر، واقعه اصحاب فیل در مکه) تاریخ جدیدی گذارده اند و این موجب فراموشی چگونگی تاریخ شده است ؛ بویژه آنکه «پیغمبران علیهم السلام نیز به تصریح خبر نداده اند». مستوفی سپس می افزاید که در این کتاب «مدت دولت هر قوم ] را [چنانکه در تواریخ یافته و بیشتر مورخین بر آن متفق اند یاد می کند»

تاریخ گزیده مشتمل است بر مقدمه ، فاتحه ، شش باب و خاتمه. در فاتحه به آفرینش عالم پرداخته شده است. بابهای بعدی که هریک شامل چند فصل است ، در باره پیامبران اولوالعزم ، برخی از حکیمان و فلاسفه ، پادشاهان ایرانی پیش از اسلام ، ظهور حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم و آغاز اسلام تا پایان حکومت عباسیان ، تاریخ ایران از صفاریان تا اواخر سلطنت سلطان ابوسعید بهادر ، ائمه و بزرگان اهل سنت ، و تاریخ و جغرافیای شهر قزوین. باب ششم در واقع تلخیص کتاب التدوین فی تاریخ قزوین تألیف امام رافعی است و مطالبی نیز به آن افزوده شده است.

در خاتمه مؤلف ، همانند خواجه رشیدالدین فضل الله در جامع التواریخ ، شجره انساب پیامبران و ائمه و پادشاهان و حکما را ذکر کرده است. ادوارد براون نوشته است که این بخش در نسخه های خطی که او دیده وجود ندارد.