تاریخ نود ساله آذربایجان

نویسنده:  شوکت تقی زاده,تقی شاهین
مترجم : پرویز زارع شاهمرسی
ناشر: اختر
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 304
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1394 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب 

از عباس میرزا تا شیخ محمد خیابانی

آذربایجان که در صحنه پیدایش و پیشرفت تمدنهای باستان جای گرفته، همواره در طول اعصار عرصه حوادث مهم تاریخی بوده است. دولتهای بومی این سرزمین مانند ماننا، آتروپاتن و آلبانی و همچنین حکومتهای مستقل مانند اتابکان، قاراقویونلوها، شیروانشاهان، صفویان و غیره، همواره نقش مهمی در تاریخ اجتماعی _ سیاسی ایران و قفقاز بازی کرده اند.

آذربایجان که بنا به شرایط جغرافیایی مساعد و قرار گرفتن بر سر راه های تجاری، از نظر اقتصادی پیشرفت کرده بود. صرف نظر از تنزل اقتصادی در اوایل سده های 18 و 19، باز هم اهمیت فراوانی برای ایران داشت. تبریز مرکز آذربایجان هنوز هم نقش اساسی در حیات عقب مانده ایران ایفا می کرد. در این زمان تبریز با داشتن موقعیت ویژه در حیات اقتصادی ایران، نقش مرکز تجارت را بر عهده داشت. اگرچه در این زمان افراد فارس زبان بعنوان گروه حاکمه در حکومت قاجار بودند ولی آذربایجانیان نیز بدلیل موقعیت ویژه خود، در مسیر ارتقا آگاهی خود گام بر می داشتند. در این زمان هنوز محدودیت های ملی و تبعیضات قومی چندان جدی و نیرومند نبود.

قیام تبریز که در شرایط ترور و وحشت دیکتاتوری محمدرضا شاه با موفقیت انجام شده بود، تاثیر خود را بر تمام ایران گذارد. از یک سو بزرگترین ضربه را بر ارتجاع تا بن دندان مسلح وارد کرد («قیام ستون فقرات سلطنت را شکست») از سوی دیگر توده های مردم ایران را برای قیام آماده کرد. چنانکه فعالان سیاسی بسیاری در ایران بدرستی گفته اند: « کسانی که در تبریز خون دادند، اساس انقلاب ایران را نهادند.»

بدین ترتیب آنچه که مشهود است راه پر فراز و نشیبی است که آذربایجان از آغاز دوره قاجار تا بدین سو همراه با تحمل بی عدالتی پیموده است. این دوره سرشار از افت و خیز، دوره ای است که در آن مردم آذربایجان با دشواریهای فراوانی روبرو شده و توانسته اند با مخاطرات بسیاری دست و پنجه نرم کنند. در این دوره بارها آذربایجانیان همواره در خط مقدم این کشمکش بوده و در بسیاری اوقات پرچمدار مبارزه با ارتجاع شده اند.

...در آذربایجان نیز همانند تمام ایران، روحانیون به عنوان اداره املاک وقفی درآمد اساسی این املاک را در اختیار گرفته و از این رو ثروت فراوان کسب می کردند . املاک رسمی وقفی به طور طبیعی غیر قابل فروش یا واگذاری بودند ولی در آذربایجان نیز مانند تمام ایران روحانیون با عنوان عوض کردن املاک وقفی با املاک بهتر، می کوشیدند تا این املاک را به مالکیت غیر محدود خود درآورند.

روحانیون تبریز چنان ثروتمند شده بودند که تعداد روستاهای تحت مالکیت هر مجتهد از ۵۰ تا ۲۰۰ روستا می رسید … زمین داران بزرگ در برخی مناطق به احتکار غلات مشغول بودند و تعدادی از روحانیون بزرگ تبریزی هم که آن زمان از زمین داران بزرگ بودند به احتکار غله مشغول بودند....