تاریخ نهضتهای فکری ایرانیان

نویسنده: عبدالرفیع حقیقت
ناشر: کومش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 2900
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1392 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب

جلد اول این مجموعه از زرتشت تا سهروردی را مورد بررسی قرار میدهد. جلد دوم از مولوی تا جامی٬ جلد سوم از دشتکی تا نراقی٬ جلد چهارم از ملاعلی نوری تا ادیبالممالک فراهانی .اگر به صفحات نخست جلد اول کتاب رجوع کنید متوجه میشوید٬ این مجموعه در زمان انتشار و رسانه هایی مثلروزنامه و ماهنامه و هفتهنامهها چه بازتابهایی داشت و چقدر مورد استقبال قرار گرفت.

در این کتاب اگر به صفحات پایانی جلد پنجم رجوع کنید٬ میبینید استادان دانشگاه تهران – گروه تاریخ­ همه از این اثر به نیکی یاد کردند و آن را جزو آثار برجسته در زمینه تاریخ نگاری ارزیابی کردند. مثلاً دکتر سادات ناصری نوشت من در تمام عمرم کتابی به این جامعیت ندیدم. آقای دکتر اشراقی هم نظرات مشابهی ابراز کردند که من این اظهارنظرها را با دستخط خودشان در پایان جلد پنجم گنجانده ام.

«تاریخ نهضت‌های فکری ایرانیان» آمیزه‌ای از گزارشهای تاریخی و انگیزه‌های اجتماعی است. بررسی مقدمات سقوط دولت هخامنشی تا سقوط دولت ساسانی به‌ دست اعراب مسلمان و نهضت‌های استقلال‌طلبی ایرانیان و در کنار این جریان اصلی، نگرشی بر سیر افکار و نقش اندیشمندان ایران و تأثیر آنها در فرهنگ اقوام مهاجم، اثر حاضر را وزن می‌بخشد.

...با در نظر گرفتن برخورد‌ها و تضادهای مداوم سیاسی و فکری ایرانیان با اقوام مختلف دنیا به ویژه یونانیان، رومیان، تازیان، ترکان، مغولان، عثمانیان و سرانجام اروپاییان، فصل نهضت‌های فکری و جنبش‌های سری یکی از مهمترین، دل انگیزترین، عبرت انگیزترین و درعین حال پیچیده‌ترین فصول تاریخ اجتماعی ایران به‌شمار می‌رود که تحقیق در آن مستلزم صبر و حوصله، موشکافی و دقت و توجه عمیق و خاصی است که با مراجعه به متون مختلف و تلخیص و تلفیق و استنتاج واقعی و اثبات آن با مدارک و شواهد قابل قبول باید انجام پذیرد...

زمینه وسیعی که مؤلف محترم به بررسی و کاوش در انگیزه‌های مذهبی و دینی و ماهیت نقش آنها و نیز واکنش ایرانیان در برابر این جریانها اختصاص داده، نشانه توجه به آثار و جریانهایی است که هنوز با اندیشه و زندگی و خصایل ملی وقومی ما در آمیخته و لاجرم در تاریخ اجتماعی ما نقش حساس و مهمی داشته است.

در مقدمه شادروان عبدالرحمن پارسا تویسرکانی بر این کتاب آمده است: «تألیف این کتاب که در نوع خود بی‌سابقه است، می‌تواند منشأ نهضتی فکری برای کسانی که از گذشته خود بی‌اطلاع یا به آن بی‌اعتنا هستند، ‌باشد. مؤلف فاضل کتاب تاریخ نهضت‌های فکری ایرانیان تشکیل و سقوط دولتها را از پادشاهی هخامنشی تا زمان‌ ما و ظهور مخالفان حکومتها و همچنین ظهور آیینها و مذاهب مختلف از قبیل مذهب مهر، زردشت، یهود، مسیح، مانی، مزدک تا دین اسلام بررسی نموده و همچنین در پیدایش فرقه‌ها از خرمیه و شعوبیه وراوندیه و مقنعی‌ها و قرامطه و اسماعیلیه و باطنیه و معتزله و تصوف و غیره، غور و استقصا کرده‌اند و در طی آن مبارزات و فداکاریها و از خودگذشتگی‌هایی که امثال صفاریان، آل زیاره، آل‌بویه و ابن مقفع و نوبختی‌ها و برمکی‌ها و بابک خرمدین و افشین ومازیار و سران صوفیه در متزلزل کردن حکمرانی تازیان نموده‌اند، و نیز هدف اصلی ایرانیان از طرفداری علویان را تشریح و نتیجه‌گیری که از همه این وقایع کرده‌اند، همان وجود اصالت فکر میهن‌خواهی ایرانیان در حفظ آب و خاک خود و طرد بیگانگان بوده است.

در این کتاب از تأسیس مدارس به ‌دست ایرانیان در مراکز مختلف و تأثیر آن در افکار عمومی مانند تأسیس بیت‌الحکمه و مدرسه نظامیه و مانند آن و ظهور حماسه‌سرایان و قصیده‌گویانی چون فردوسی و دیگر شاعران دربار غزنوی و سلجوقی که همه در اندیشه نشان دادن عظمت ایران و ایرانی و تحقیر اقوامی که به ایران تاخته‌اند، بحثهای کافی و جامع شده است.»