تاریخ بناکتی

نويسنده: ابوسلیمان داود بن ابی‌الفضل بناکتی
به کوشش : جعفر شعار
ناشر: انجمن آثار ملی
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 632
اندازه كتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1348 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو ؛ واجد عکس و فرمان ابتدای کتاب

مروری بر کتاب

روضه اولی‌الألباب فی تواریخ الأکابرِ و الأنساب 

ابوسلیمان داود بن ابی‌الفضل بَناکَتی (… – ۷۳۱ هـ. ق)، ملقب به فخرالدین، از مورخان دورهٔ مغول و ملک‌الشعراء دربار غازان‌خان بود.وی منسوب به بَناکَت، از شهرهای فرارود (ماوراءالنهر) بود. او چون از نزدیک با خارجیانی که از شهرهای دور به دربار غازان‌خان می‌آمدند سروکار داشت، اطلاعات جامعی دربارهٔ مذاهب و ادیان گوناگون کسب کرد که به تألیف تاریخ او به‌نام روضه اولی‌الألباب فی معرفه التواریخ یا تاریخ بَناکَتی منجر شد. حاجی خلیفه در کشف‌الظنون نام کتاب را روضه اولی‌الألباب فی تواریخ الأکابرِ و الأنساب نوشته‌است.

روضه اولی‌الألباب فی معرفهالتواریخ کتابی است در سرگذشت شاهان خطا که به سال ۷۰۷ هـ. ق به نام سلطان ابوسعید نوشته شده‌است. صرف نظر از برخی نکات بسیار کوچک درباره رویدادهای سال‌های نزدیک به زمان او، این اثر خلاصه‌ای از جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله است، جز این‌که نحوه تدوین مطالب آن متفاوت است.

به گفته براون، مطالب نیمه دوم کتاب (احتمالاً تحت تأثیر رشیدالدین) نه تنها مفهوم گسترده‌تری از تاریخ را نشان می‌دهد، بلکه مبیّن روحِ حقیقی تساهل و مدارا نسبت به اقوام غیرمسلمان و حاوی اطلاعاتی واقعی درباره این مردمان است که منزلت مؤلف در دربار ایلخان سبب کسب این اطلاعات شده است.بلوشه ظاهراً این گونه ادعا می‌کند که منابع چینی جامع التواریخ تنها در کتاب بناکتی آمده و در کتاب رشیدالدین نیست؛ ولی آن قسمت از متنِ رشیدالدین را که حاوی این اشارات است روزن منتشر کرده است.

روضه به نه فصل تقسیم شده است:
پیامبران و اولیا، شاهانِ باستان ایران، محمد (صلّی اللّه علیه وآله و سلّم) و خلفا، سلسله های ایرانی معاصرِ خلفای عباسی، یهودیان، مسیحیان و فرانکها، هندیان، چینیان، مغولان .مولر در سال ۱۶۷۷ هشتمین بخش یعنی چینیان این کتاب را در برلین با عنوان نادرست تاریخ چینیان عبداللّه بیضاوی منتشر کرد که دوباره در سال ۱۶۷۹ در ینا به چاپ رسید و بعداً وستون آن را با نام تاریخ چینیان از عبداللّه بیضاوی... ،در لندن ، در سال ۱۸۲۰، به انگلیسی برگرداند. ولی کاترمر ثابت کرد که این بخش متعلق به روضة بناکتی است.

از ویژگی‌های این کتاب نثر ساده، به دور از تکلف، و ادیبانه آن است. با این حال، مؤلف از بیان قصص و پند و حکمت و بندرت افسانه فروگذاری نکرده است. این کتاب یکی از متن‌های کهن و اصیل فارسی است که در حد خود نشان دهنده سبک نثر سده هشتم است و لغات تازه و اصیل فراوان دارد. در مآخذ موجود، کتاب دیگری جز دیوان شعر از بناکتی یاد نشده است.

فهرست 

قسم اول كتاب دربردارنده شناخت انساب و تواريخ و شعب انبياء و اوصياء و حكماء از عهد آدم عليه‌السلام تا آخر ايام ابراهيم خليل(ص) مى‌باشد كه شامل دو طبقه و تعداد آنها 20 نفر است.
قسم دوم، در ذكر ملوك فارس و مشاهير از انبياء و حكماء، كسانى كه در روزگارشان از ابتداى عهد كيومرث تا آخر ايام يزدگرد بن شهريار كه آخرين ملوك عجم بود، مى‌باشد.
قسم سوم، در بيان نسب مطهر سيد المرسلين و خاتم النبيين تا ابراهيم خليل و شرح احوال، شعب خلفاء و ائمه مهديين تا مستعصم كه آخرين خليفه عباسى بود، مى‌باشد.
قسم چهارم، در اخبار سلاطين و ملوكى است كه در ايام خلفاء بنى‌عباس مى‌زيسته‌اند و در ايران ملكى داشته‌اند.
قسم پنجم، در ذكر ملوك بنى‌اسرائيل از عهد موسى عليه‌السلام تا آخر ملوك آنان كه به بختنصر معروف بود، مى‌باشد كه 3 طائفه بودند و عدد آنان 59 طائفه مى‌باشد و مدت حكومتشان 941 سال و شش ماه بوده است.
قسم ششم، در تاريخ نصارى و افرنج و نسب مريم مادر عيسى تا داود عليهماالسلام و ذكر مملكت فرنج و قياصره و باباوات مى‌باشد. آنان خلفاء مسيح تا روزگار ما مى‌باشند.
قسم هفتم، در تاريخ هنود و صور اقاليم و ذكر مملكت‌هاى هند و ملوك آن از عهد باسديو تا سلطان علاءالدين است.
قسم هشتم در تاريخ خطا از عهد نيكوملكهم اول تا آخر ملوك آن شودى شو وسونام كه به تان خان معروف است و چنگيزخان و فرزندانش با او جنگيدند كه 36 طبقه مى‌باشند و تعداد آنها 305 مى‌باشد.
قسم آخر در تاريخ مغول و نسب چنگيزخان تا دووالان قوا و شرح ظهرو چنگيزخان و تسلط بر شهرهاى ايران و شعب بناهاى آن تا 25 شوال سال 717ه.ق است، مى‌باشد. مدت سلطنت آنان حدود 100 سال و شامل 4 طائفه از يك نسل كه تعداد آن 36 مى‌باشد.