تاریخ الوزرا

تاریخ الوزرا

نویسنده: نجم الدین ابوالرجاء قمی
به کوشش: محمدتقی دانش پژوه
ناشر: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 440
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1363 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : نو

مروری بر کتاب 

نجم الدین ابوالرجاء قمی، مؤلف « تاریخ الوزراء » ، در قرن ششم و در عهد سلجوقیان زندگی کرده است. وی علاوه بر نویسندگی ، شاعر هم بوده و اشعاری به عربی و فارسی از او به جا مانده است.اثرش ذیل و بر منوال نفثةالمصدور، تألیف وزیر شرف الدین انوشروان بن خالد است.

تألیف اثر،که نثری فنی دارد، در سال ۵۸۴ هجری قمری، یعنی یکی از سالهای پایانی عمر مؤلف بوده است.اهمیت آنچه وی در کتاب خود می گوید در این است که او خود در زمانی می زیسته که اتفاقات در حال صورت پذیرفتن بوده و شاهد آنها بوده یا این که اگر او حوادث را به چشم خود ندیده آنها را شنیده است.

کتاب شرح انتصاب ، عزل و سایر اتفاقات دوره وزارت هفده وزیر سلاجقه غرب ایران را از سال ۵۲۶ یعنی زمان وزارت قوام الدین ابوالقاسم درگزینی تا وزارت صاحب عزیزالدین در سال ۵۸۴ در خود دارد.نام کتاب حاضر می بایست «تاریخ وزارء سلاجقه عراق» می بود. زیرا زندگی و اتفاقات دوره وزارت وزرای شعبه غربی سلطنت سلجوقیان را در بردارد. البته جز پانزده سال آغاز سلطنت این سلسله در غرب ایران (یعنی از سال ۵۱۱ ه.ق، سال بر تخت نشینی محمود، تا ۵۲۶ ه.ق) و شش سال پایانی این سلسله (یعنی از ۵۸۴ه.ق که سال تألیف اثر حاضر است تا ۵۹۰ ه. ق که سال مرگ طغرل سوم، آخرین پادشاه این سلسله است). یعنی مجموعاَ ۲۱ سال از وزارت این سلسله را در خود ندارد.

« تاریخ الوزراء »، از جهاتی از جمله ادبی، تاریخی، جامعه شناسی، دیوانی و کشورداری حائز اهمیت فراوان است و منبعی مهم و تا حدی نامکشوف به حساب می آید . اثر دو اشکال عمده دارد و آن این که نویسنده ، جز در مواردی بسیار نادر و آن هم به صورت غیر مستقیم، ذکر نمی کند که هر یک از وزرای مندرج در کتاب در چه سالهایی متصدی مقام وزارت بوده و وزیر کدامیک از پادشاهان سلجوقی غرب ایران بوده اند.

با اینکه محقق تصویر نسخه قاهره را مجددا بدست آورد ، و در تصحیح متن حاضر و یافتن قرائتهای درست، درج پاورقیها ونیز یافتن شواهد تعلیقات از فناوری های نوین (رایانه) استفاده مطلوب به عمل آورد ،اما تک نسخه ای بودن دست نویس و آبزدگی آن، سبب پیدایی مشکلاتی جدی در بازآفرینی اثر شده است....

اين كتاب، گذشته از محتوا بر مباحث تاريخى و برخى آگاهى‌هاى منحصر به فرد از دوران سلجوقيان، از جهت ادبى و اشتمال بر گنجينه‌اى از كنايات و كلمات قصار و ضرب‌المثل‌هاى زبان فارسی نيز شايان اهميت است. به نظر مى‌آيد كه مؤلف در نگارش اين اثر اهتمام بسيار داشته است كه از امثال فارسی به عمد استفاده كند و بدين ترتيب به نحوى آن‌ها را در يك جا گردآورى و مى‌توان گفت كه كوشش او در جمع امثال متداول در عصر خود و كاربرد به جاى آن‌ها سبب ضبط و حفظ آن‌ها و جلوگيرى از فراموشى آنان شده است.

مؤلف، به خصوص در توصيف خصوصيات اخلاقى اشخاص، هنرنمايى شگفت‌انگيزى از خود نشان مى‌دهد، مثلاًدر وصف خسّت و مال اندوزى جمال‌الدين ابومشعر همدانى مى‌گويد: «اگر در مهتاب نان خوردى، از سايه خويش ترسيدى، اگر دوزخ به وى سپردندى آتش به كس ندادى»