تاریخ ادبیات در ایران ؛ پنج جلدی در هشت مجلد

تاریخ ادبیات در ایران

نویسنده: ذبیح الله صفا
ناشر: فردوس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 6034
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1392 ~ 1369 دوره چاپ : 14 ~ 7

مروری بر کتاب 

مجموعه ايست پنج جلدي در هشت كتاب به تاليف دكتر ذبيح الله صفا و چاپ انتشارات فردوس، اثري كه تاريخ ادبيات ايران را از آغاز عهد اسلامي تا ميانه سده دوازدهم هجري به طور جامع بررسي و تشريح كرده است. ايران سابقه اي ديرينه در ادبيات داراست و بسياري از آثار ادبي هنرمندانش در زمره بهترين هاي جهان جاي مي گيرند. با توجه به گسترده بودن ادبيات، در مجموعه حاضر تنها به ادبيات پس از اسلام بسنده شده است و به آثار هنرمندان ايراني كه به زبان هاي محلي، پهلوي، عربي و … مي باشند و نيز  كتب علمي و ديني توجهي معطوف گرديده است.

نگارش تاریخ ادبیات فارسی به شیوه متداول در اروپا و به صورت تحقیقی و مبسوط را در واقع ذبیح الله صفا استاد دانشگاه تهران آغاز کرد. کتاب او پنج جلد دارد و با آنکه ظرف مدتی افزون از چهل سال فراهم آمده از طرحی تقریبا واحد پیروی کرده است.

به این ترتیب که مؤلف در هر مجلد پیش از ذکر سرگذشت شاعران و نویسندگان هر دوره و نمونه آثار آنان برای آشنا شدن خواننده با اوضاع و احوال آن دوره فصولی را به اوضاع سیاسی و اجتماعی وضع علوم و دانش‌ها و همچنین مباحث عمده دینی و کلامی هر دوره اختصاص داده و آن گاه پس از پرداختن به وضع کلی ادبیات و علوم ادبی در دو بخش جداگانه به معرفی شاعران و نویسندگان نامدار هر دوره و بحث از زندگانی و آثار و افکار و نمونه اشعار و نوشته‌های آنان پرداخته است.

وجود این فصل‌های بنیادین تا حد زیادی خواننده را برای فهم اشعار و اندیشه و سبک شاعری و نویسندگی صاحبان ترجمه آماده می‌کند. اهتمام نویسنده برای بارور کردن فصول مقدماتی کتاب مجموعه کار او را به مرز یک دوره تاریخ تمدن و فرهنگ و ادب ایرانی نزدیک کرده است اما همین خصیصه ــ که موجب افزایش قابل ملاحظه حجم کتاب شده ــ بعدها در نظر برخی زاید و نقیصه کار وی و موجب ملالت به حساب آمده است.

جلد پنجم کتاب که شامل سه بخش است پس از انقلاب اسلامی و قسمت عمده آن در خارج از ایران (آلمان) تنظیم و تألیف شده است. با آنکه در پاره‌ای زمینه‌ها عدم دسترسی به منابع اصلی و دست اول کاملا مشهود است. اهتمام بلیغ نویسنده برای بررسی همه موارد لازم با مراجعه به تحقیقات بعدی قابل توجه است. به عنوان مثال در بخش "ادبیات دوره صفویه و سبک هندی" از پژوهش‌های احمد گلچین معانی سود برده است.

زبان کتاب تقریبا یکدست و در همه جا علمی و ملهم از سنت‌های ادب گذشته فارسی است. گو اینکه ویژگی اخیر، در نظر برخی سنگین و دور از ذهن و غریب آمده و عیب کتاب تلقی شده است.

مندرجات این کتاب به قلمرو تاریخ ادبیات فارسی در محدوده زبان فارسی جدید (دری) یعنی ادبیات ایران در دوره اسلامی منحصر می‌ماند و از دو دوره پیشین زبان فارسی (فارسی باستان و میانه) یعنی ادبیات ایران پیش از اسلام در آن سخنی به میان نمی‌آید در حالی که در عنوان کتاب، حتی پس از تجدیدنظر در چاپ‌های اخیر چنین حصری منظور نشده است.

ابوريحان بيروني از افرادي است كه در دنياي قديم كمتر نظير دارند و او را بحق مي توان در رديف محمدبن ذكرياي رازي و ابونصرفارابي و ابوعلي سينا قرار داد. روش او در تحقيق به حدي دقيق و اقوال وي به درجه اي موثق است كه هيچ گاه ارزش علمي خود را از دست نخواهد داد. اين مرد دقيق النظر دقت و اصابت نظر خود را به واقع مديون مطالعات فلسفي خويش است اما او در فلسفه پيرو روش متعارف عهد خود يعني آن روش كه به وسيله كندي و فارابي و نظاير آنان تحكيم و تدوين شده بود، نيست بلكه به عقايد خاص و روش جداگانه و شكوك و ايرادات خود بر ارسطو ممتاز است.

فهرست 

جلد اول: از آغاز عهد اسلامی تا دوره سلجوقی 
جلد دوم: از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم هجری 
جلد سوم بخش اول: از اوائل قرن هفتم تا اواخر قرن هشتم هجری 
جلد سوم بخش دوم: از اوائل قرن هفتم تا اواخر قرن هشتم هجری 
جلد چهارم: از پایان قرن هشتم تا اویل قرن دهم هجری 
جلد پنجم بخش اول: از آغاز قرن دهم تا میانه قرن دوازدهم هجری 
جلد پنجم بخش دوم: از آغاز قرن دهم تا میانه قرن دوازدهم هجری