تاریخ ادبیات در ایران 

نویسنده: ذبیح الله صفا
ناشر: ابن سینا
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 1836
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1351 _ 1347 - دوره چاپ: 6

کمیاب  - کیفیت : 

مروری بر کتاب

این کتاب مهمترین کتابی است که تاریخ ادبیات فارسی را به طور مفصل در دوره اسلامی بیان کرده است.  این کتاب ادبیات فارسی را در سده های پس از اسلام و در حقیقت از زمان به وجود آمدن فارسی امروزی (دری) بیان می کند و به طور اختصار تاریخ سیاسی را نیز ذکر می کند.

در ایران نگارش تاریخ ادبیات فارسی به شیوه متداول در اروپا و به صورت تحقیقی و مبسوط را در واقع ذبیح الله صفا استاد دانشگاه تهران آغاز کرد. کتاب او پنج جلد دارد و با آنکه ظرف مدتی افزون از چهل سال فراهم آمده از طرحی تقریبا واحد پیروی کرده است به این ترتیب که مؤلف در هر مجلد پیش از ذکر سرگذشت شاعران و نویسندگان هر دوره و نمونه آثار آنان برای آشنا شدن خواننده با اوضاع و احوال آن دوره فصولی را به اوضاع سیاسی و اجتماعی وضع علوم و دانش‌ها و همچنین مباحث عمده دینی و کلامی هر دوره اختصاص داده و آن گاه پس از پرداختن به وضع کلی ادبیات و علوم ادبی در دو بخش جداگانه به معرفی شاعران و نویسندگان نامدار هر دوره و بحث از زندگانی و آثار و افکار و نمونه اشعار و نوشته‌های آنان پرداخته است.

وجود این فصل‌های بنیادین تا حد زیادی خواننده را برای فهم اشعار و اندیشه و سبک شاعری و نویسندگی صاحبان ترجمه آماده می‌کند. اهتمام نویسنده برای بارور کردن فصول مقدماتی کتاب مجموعه کار او را به مرز یک دوره تاریخ تمدن و فرهنگ و ادب ایرانی نزدیک کرده است اما همین خصیصه ــ که موجب افزایش قابل ملاحظه حجم کتاب شده ــ بعدها در نظر برخی زاید و نقیصه کار وی و موجب ملالت به حساب آمده است.

جلد پنجم کتاب که شامل سه بخش است پس از انقلاب اسلامی و قسمت عمده آن در خارج از ایران (آلمان) تنظیم و تألیف شده است. با آنکه در پاره‌ای زمینه‌ها عدم دسترسی به منابع اصلی و دست اول کاملا مشهود است. اهتمام بلیغ نویسنده برای بررسی همه موارد لازم با مراجعه به تحقیقات بعدی قابل توجه است. به عنوان مثال در بخش "ادبیات دوره صفویه و سبک هندی" از پژوهش‌های احمد گلچین معانی سود برده است.

زبان کتاب تقریبا یکدست و در همه جا علمی و ملهم از سنت‌های ادب گذشته فارسی است. گو اینکه ویژگی اخیر، در نظر برخی سنگین و دور از ذهن و غریب آمده و عیب کتاب تلقی شده است.

مندرجات این کتاب به قلمرو تاریخ ادبیات فارسی در محدوده زبان فارسی جدید (دری) یعنی ادبیات ایران در دوره اسلامی منحصر می‌ماند و از دو دوره پیشین زبان فارسی (فارسی باستان و میانه) یعنی ادبیات ایران پیش از اسلام در آن سخنی به میان نمی‌آید در حالی که در عنوان کتاب، حتی پس از تجدیدنظر در چاپ‌های اخیر چنین حصری منظور نشده است.

فهرست

جلد اول: از آغاز عهد اسلامی تا دوره سلجوقی 
جلد دوم: از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم هجری