تاریخ اجتماعی و سیاسی ایل بزرگ قشقایی

نویسنده: نوروز درداری
ناشر: قشقایی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 778
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

مؤلّف كه خود از ميان عشاير قشقایی برخاسته است، تلاش کرده تا از راه مطالعه‌ي کتاب‌ها و نوشته‌های مختلف و مراجعه و گفت‌وگو با مطّلعان ايلی و محلی در استان‌های فارس، کهگیلویه و بويراحمد و اصفهان، اطلاعات و وقايع را جمع‌آوري و ثبت نمايد. در هر يک از بخش‌های اين کتاب منابع و مآخذ مورد استفاده برای آگاهي علاقه‌مندان يادآوري شده است و کتابی است که به تمام سنتها، آداب ورسوم، تاریخچه و پیشینه، فرهنگ ورسوم مهاجرت ایل قشقایی پرداخته است.

نگارنده در کتاب حاضر ضمن بیان پیشینه تاریخی و موقعیت جغرافیایی ایل قشقایی، تاریخ سیاسی یا اجتماعی و فرهنگی این ایل از دوران صفویه تا پایان دوره پهلوی را بررسی کرده است. در کتاب به نقش ایل قشقایی در دوره ملی شدن صنعت نفت و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نیز اشاره شده است. از مباحث جزئی‌تر کتاب می‌توان از جمعیت ایل قشقایی، آداب و رسوم، زبان، پوشاک، وضعیت آموزش و سوادآموزی عشایر و… نام برد.

مؤلف در یکی از فصول به تاریخ اقتصادی ایل و زیرساخت‌های آن‌ پرداخته و اطلاعات مبسوطی را درباره‌ی شیوه‌های امرار معاش و فعالیت‌های‌ اقتصادی و گونه‌های مختلف دامداری و زمینداری ایل قشقایی ارائه داده است. در بخش قالی‌بافی اطلاعات ارزشمندی در زمینه‌ی انواع طرح‌ها، رنگ‌ها و نمادهای مرسوم در این صنعت فرا روی خوانندگان خود قرار می‌دهد که‌ در نوع خود کم‌نظیر می‌باشد.مبحث مالیات و انواع آن شامل اطلاعات‌ گسترده‌ای درباره‌ی رابطه‌ی میان ایل قشقایی و حکومت مرکزی و بالعکس‌ است. در واقع این پنج فصل تاریخ اجتماعی و فرهنگی‌ کوچ‌نشینان قشقایی را دربرگرفته و با خاتمه‌ی آن مبحث تاریخ سیاسی آغاز می‌شود که فصل ششم تا نهم این اثر را به خود اختصاص می‌دهد.

در بخشی دیگر نویسنده به تقسیمات قدرت و ساختار اجتماعی پرداخته و آن‌گاه اطلاعات و آمارهای جالب‌توجهی را درباره‌ی‌ میزان جمعیت تیره‌ها و طوایف مختلف ارائه داده که در نوع خود ارزشمند است. در بخش دیگری نویسنده به بیان ساخت قدرت در ایل قشقایی پرداخته و هرم قدرت سیاسی ایل را توضیح داده و تقسیمات ساختار قدرت در ایل را که شامل ایلخان، ایل بیگی، کلانتران، خان، کدخدا و ریش‌سفیدان می‌شود، بیان کرده است. نویسنده در آغاز این بخش چنین می‌گوید «ترک‌های قشقایی پیش از سده‌ی ششم به ایران مهاجرت کرده و در فارس اقامت گزیده‌اند اما از وضعیت سیاسی آنان تا سده‌ی دوازدهم‌ سندی به دست نیامده است. اولین سند تاریخی مربوط به دوران صفوی‌ است و ما نیز بررسی سیاسی این ایل را از همین زمان شروع می‌کنیم.»

همان‌طور که از گفته‌های نویسنده برمی‌آید ورود ایل قشقایی به صحنه‌ی تحولات سیاسی ایران را بایست در آغاز فرمانروایی صفویان‌ جست‌وجو کرد که به عنوان یکی از ایلات حامی آن‌ها به نگهبانی از مرزهای جنوبی ایران گماشته شدند. آن‌گاه مؤلّف به بیان شرح‌حال پاره‌ای‌ از رجال سیاسی و نظامی ایل در دوران صفوی تا پایان آن سلسله پرداخته‌ است. تحولات سیاسی ایل در دوره‌ی فرمانروایی نادر و جانشینانش و نیز زندیان از دیگر مباحث این بخش است. بررسی تاریخ سیاسی این‌ ایل در روزگار فرمانروایی قاجاریه مبحث بعدی است که از حجم‌ و گسترة زیادی برخوردار است. در بخش آغازین این مبحث مؤلّف در تحلیل سیاستی آغامحمدخان قاجار نسبت به ایل قشقایی چنین می‌نویسد: «آغامحمدخان با سوابقی که از دشمنی ایل قشقایی به علت همبستگی‌ آنان با زندیان و هم‌چنین کینه آن‌ها را از زمان اسارت در حکومت‌ کریم‌خان در این ایل به همراه داشت، درصدد انتقام برآمده و ایل را پاره‌ پاره کرده و آن را تضعیف نمود(ص۳۳۳)سپس نویسنده به‌ سیاست‌های حکومت قاجار در مورد ایلات دیگر پرداخته و جابه‌جایی‌ عشایر به منظور تضعیف قدرت آنان را به عنوان استراتژی قاجارها نام برده که ایل قشقایی نیز از پیامدهای آن برکنار نماند. تحولات سیاسی ایل در دوران فرمانروایی شاهان قاجار مبحث بعدی این‌ بخش است.

وی در ادامه، ایلخانان معروف این ایل را معرفی کرده و آن‌گاه به نقش ایل در تحولات دوران مشروطه پرداخته است و پاره‌ای از اقدامات و واکنش‌های آنان را به خوانندگان ارائه می‌دهد و یکی از پیامدهای‌ فتح تهران را دستیابی بختیاری‌ها به قدرت و تضعیف قشقایی‌ها می‌داند. فعالیت‌های برخی از سران ایل قشقایی در مجلس شورای ملی و رقابت‌ و ستیزه‌جویی آنان با سران بختیاری اشاره کرده که بیش از هر چیزی‌ خواننده را با این واقعیت در تاریخ سیاسی جدید ایران روبه‌رو می‌سازد که در دسته‌بندی‌های سیاسی و حزبی، نقش گرایش‌های ایلی پررنگ‌تر از تعلقات‌ اجتماعی است. سپس نویسنده به بیان تحولات سیاسی فارس در دوران‌ جنگ جهانی اول پرداخته و نقش سران قشقایی را در این تحولات بررسی کرده‌ است.

بخش دوم فصل هفتم تحت عنوان دو مبحث جداگانه است. مبحث‌ نخست دوران حکومت پهلوی اول را دربر می‌گیرد که مؤلّف در این قسمت‌ به تشریح سیاست‌های عشایری رضاشاه در ایران و سپس فارس پرداخته و آن‌گاه به زندگی صولت الدوله قشقایی و رابطه‌ی وی با رضاشاه اشاره کرده‌ که از نقطه‌نظر چگونگی تعامل حکومت رضاشاه به سران قدرت‌های ایلی در ایران جالب‌توجه است. شورش‌های ایل قشقایی و تمرد آنان در برابر استراتژی ایلی رضاشاه بخش‌ دیگری از این فصل را به خود اختصاص داده و به لحاظ ارائه‌ی کرونولوژی‌ نبردهای عشایر قشقایی در برابر حکومت مرکزی از اهمیتی ویژه برخوردار است. بررسی فراز و فرود سیاست‌های ایلی رضاشاه در منطقه‌ی فارس و در ارتباط با ایل قشقایی از مباحث بسیار مهم این اثر است که در بازنویسی تاریخی ایلات ایران‌ در این دوره از ارزش مضاعف برخوردار بوده و از آن‌جایی که پاره‌ای از مطالب این‌ مبحث براساس تحقیقات میدانی مؤلّف استوار است قابل تأمل می‌باشد.

تحولات سیاسی این ایل در دوران پهلوی دوم واپسین مبحث تاریخ سیاسی‌ این بخش را دربرمی‌گیرد که با خروج رضا شاه از ایران و آزادی(فرار) سران ایلی از جمله خوانین قشقایی از زندان آغاز می‌شود. سپس نویسنده به بررسی رابطه‌ی‌ پهلوی دوم با ایل قشقایی پرداخته که از نکات مهم و برجسته آن می‌توان به:

 درت‌گیری دوباره‌ی رؤسای ایل قشقایی، نبرد سمیرم
 نهضت جنوب و قشقایی‌ها
 ملی شدن نفت ایران و سران قشقایی
 دکتر محمد مصدق و ناصرخان قشقایی و رابطه محمد ناصرخان قشقایی با محمد رضا شاه پهلوی
 کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
 سرنوشت محمد رضا شاه
 و سرنوشت آخرین ایلخان قشقایی: ملک منصور خان اشاره کرد.

فهرست

فصل اول 
o پیشینه‌ی تاریخی ایل قشقایی
o منشأ نام ایل قشقایی
o تاریخ‌ مهاجرت ترکان به فلات ایران
o تاریخ مهاجرت ترکان قشقایی به فارس طبق اسناد موجود تاریخی
در این فصل نویسنده به منشأ نام‌ این قشقایی پرداخته و آراء و نظریات موجود در این زمینه را بیان کرده است.

فصل دوم
o موقعیت جغرافیایی و جمعیت
o حدود قلمرو ایل بزرگ قشقایی
o جمعیت عشایر کوچنده ایران
o جمعیت ایل‌نشینان قشقایی

فصل سوم 
o زبان و فرهنگ ایل قشقایی
o زبان ترکی
o جمعیت‌ مردم ترک‌زبان در دنیا
o سوادآموزی در عشایر
o تأسیس مدارس عشایری‌ در فارس
o پوشاک مردم قشقایی
o تزیینات و زیورآلات زنان در ایل قشقایی
o پوشاک مردان قشقایی
o موسیقی و اهمیت آن در ایل قشقایی
o همسرگزینی و تشریفات عروسی
o آهنگ‌های مرسوم در عروسی
o عید نوروز در میان ایل
o مذهب و اعتقادات در ایل قشقایی
o گرگ در اساطیر ترک

فصل چهارم
o شامل کوچ‌نشینی
o ویژگی‌های زندگی کوچ‌نشینی
o کوچ ایل قشقایی
o زندگی در عشایر قشقایی
o برخی پیشه‌های مردم‌

فصل پنجم 
o اقتصاد و دست‌بافته‌های عشایر قشقایی
o اقتصاد عشایری
o شیوه‌های بهره برداری از دام‌ها
o بافته‌ها یا صنایع دستی قشقایی
o قالی بافی
o گبه بافی
o سایر بافته‌ها
o گلیم بافی
o آشنایی با دار و ابزار بافت در ایل قشقایی
o مالیات در عشایر ایران

فصل ششم 
o سازمان سیاسی- اجتماعی ایل قشقایی
o تشکیلات
o بنکوهای عمله
o تقسیمات ایل بزرگ قشقایی
o نگاهی به ایل‌های قشقایی
o تشکیلات و سازمان اداری و اجرایی در ایل قشقایی
o برخی نقش آفرینان در ایل قشقایی

فصل هفتم 
بخش اول: شامل تاریخ ایل قشقایی از صفویه تا قاجار 
بخش دوم آن دوران حکومت پهلوی تا کودتای ۲۸مرداد سال ۱۳۳۲
فصل هشتم کتاب شامل عناوین زیر می شود:
o اسکان عشایر قشقایی
o جنایت یا سوء مدیریت در اسکان عشایر قشقایی
o اقدامات و عملکرد دولت‌ها دررابطه با عشایر
o آینده عشایر قشقایی

فصل نهم 
شرح حال شاعران ترک و غزل سرایان قشقایی