تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه ؛ دو جلدی

تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه

نویسنده: رضا شعبانی
ناشر: نوین
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 830
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1369 - دوره چاپ: 2 _ 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو ؛ با گالینگور صحافی شده

مروری بر کتاب

در ميان نامدارترين بزرگان جهان، شايد نادرشاه افشار گمنام‌ترين همه آنان باشد. در حالی که اگر هيچ يک از خصوصيات ممتاز و برجسته اين مرد نامی را هم در نظر نياوريم، همان از درجه نظامي‌گری و نبوغ انکارناپذير استراتژيک او، در رديف بزرگ‌ترين بزرگان همه اعصار حيات بشر بايد باشد و با توجه به سنوات معدود حضور او در عرصه فعاليت‌های مختلف جنگی، به‌آسانی نتوان همانندی برای او يافت.

ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسويان، که خود مدت کوتاهی زيست و جنگ‌های عظيمی نيز به راه انداخت از ستايشگران نادرشاه است و به حق او را بزرگ‌ترين فاتح آسيايی می داند. غربيان، به صرافت نبوغ فوق‌العاده‌ای که از او در خاطر دارند، کبيرترين کبيرهای تاريخ خويش قلمدادش می کنند و تا چند سال پيش که آماری ارائه دادند، معلوم داشتند که بيش از دويست هزار جلد کتاب متنوع در شرح انواع هنرنمايی های سياسی، نظامی و عمرانی، عقيدتی، حقوقی و حتی عشق‌ورزی های بی حساب‌ و کتاب او تأليف و تصنيف کرده‌اند. و دريغا که در مورد نامدار بس نامور تاريخ ايران، يعنی فرزند خلف ملتی که از درون يک خانواده فروتن و غير مشهور برخاسته و در خلال اندک مدتی آن همه کارهای نتوانستنی انجام داده، و کشور خود را به عالی ترين درجات شهرت و عزت و اعتبار رسانيده است. تعداد مصنفات هم‌وطنان او حتی از بيست جلد نيز درنمی گذرد! کتاب حاضر تلاشی است کوچک در جهت رفع اين کمبود.

بعد از دولت صفویه در ایران سلسله‌ای روی کارآمد که می‌توان گفت فقط یک پادشاه مهم داشت و همچنین اولین سلسله سلطنتی در ایران بود که بعد از مرگ سر سلسله آن به سرعت ساخت دولت آن از هم پاشیده شد و از آن جا که نام قبلیه اصلی این دولت افشار بود این سلسله به افشاریه معروف شد.

طول مدت این سلسله از سال ۱۱۴۸ هجری قمری که نادرشاه افشار بنابر کنگره دشت مغان به سلطنت ایران رسید تا ۱۲۱۸ که نادر میرزا افشار آخرین فرمانروای افشاریه به دست فتحعلی قاجار اسیر شد و در سال ۱۷۰م سلطنت افشار به قتل رسید. افشاریه به‌طور رسمی ۱۳ سال سلطنت کردند چرا که در سال ۱۱۶۳ ه‍.ق به همت کریم خان زند و دو تن از خان‌های بختیاری سلسله صفوی اسماً احیا شد. به هر حال در این مدت ۱۷۰ ساله شش نفر به این ترتیب به عنوان فرمانروا و پادشاه افشاریه حکومت کردند که دو نفر نخست بر تمام متصرفات افشاریه حکومت داشتند و بقیه هر یک تنها در قسمتی از قلمرو صاحب قدرت بودند.

فاتح نامدار نظامی آسیا و شاید بزرگترین شخصیت رزمنده‌ای که قرن ۱۸ میلادی دیده وو از نظر استعداد و نبوغ نظامی در ردیف معدودی از داعیان تاریخ بشر قرا رگرفته‌است. نادر اصل و نصب روشنی ندارد نه تنها از بابت روز، ماه، سال تولد او در میان مورخان معاصرش اختلاف وجود دارد بلکه تا نزدیک چهل سالگی اطلاع دقیقی در دست نیست. ابتدای زندگی دو آن چنان در تارپای افسانه سازی‌ها و خیالبافی‌های محب ومغرض گم گشته است که امروزه نیز تحقیق در باب اجدادش را مشکل می‌گرداند.

از نظر تاریخی دوره افشاریه به لحاظ زمینداری و اداره امو رارضی دارای اهمیت خاصی نمی‌باشد آن‌ها در اداره امور تیول‌ها و سیور غال‌ها نظارت بیشتری داشتند که آن‌ها را از صاحبان اصلی پس بگیرند. چنینبه نظر می‌رسدکه نادرشاه به‌طور کلی امرای خود را از به دست آوردن ملک و مال منع می‌کرده‌است که این خود از سیاست‌های داخلی شاه افشار بود که هدف آن تثبیت حکومت مرکزی و سرکوب کردن تجزیه طلبی فئودال‌ها بود. به این صورت که او مقدار زمین‌های دولتی و زمین‌های خالصه را افزایش داد و استقلال خود را با تضعیف موقعیت سیاسی- اقتصادی فئودال‌ها بدست آورد .

در دوره نادرشاه ممیزی زمین بوجود آمد که متأسفانه بعدها از بین رفت البته این ممیزی سیاستی بود که زمین‌های دولتی را توسعه می‌داد. نادرشاه بعد از اینکه به تخت سلطنت رسید بررسی وضع اقتصادی روستاها و شهرهای ایران توجه کرد و دستور داد تا با آباد کردن زمین‌ها و کشت زرع آن‌ها بپردازند سیستم آبیاری را نظمی بخشید وی از این را منبع درآمد خوبی برای خزانه بدست آورد وی کشاورزان را به این محل‌ها کوچ داد و بعدها به دستور وی این زمین‌ها زمین‌های دولتی یا خاصه نام گرفت طبیعی است که این کوچاندن‌ها باعث خرابی و نابودی خانه ده‌ها هزار کشاورز شهرنشین و چادرنشین می‌شد.

این جا به جایی و اسکان ایلات از سیاست‌هایی بود که نادر به دلیل احتمال سرکشان به انجام رسانید در سال‌های (۱۷۳۰ - ۱۷۳۴م) دستور داد تا ۵۰ یا ۶۰هزار خانواده از عشایر آذربایجان، عراق عجم فارس به خراسان کوچ کنند. در سال ۱۷۳۲ میلادی ۶۰ هزار تن از ابدالیان حوالی هرات را به مشهد و نیشابور در دامغان کوچ دادند در همان سال سه هزار خانواده از عشایر هفت لنگ بختیاری به خراسان کوچ دادند در سال ۱۷۳۶ میلادی پس از سرکوب آتش شورش‌های بختیاری‌ها عده‌ای دیگر از عشایر هفت لنگ را با عده‌ای از عشایر چهارلنگ که بیش از ۱۰ هزار خانواده می‌شدند به تربت جام خراسان کوچ دادند.

 وقتی نادر شاه در سال ۱۷۳۶ بر تخت سلطنت نشست و شرط کرد که مذهب سنی جای مذهب شیعه را بگیرد سپس طی فرمانی شماره قابل توجه‌ای از اموال و املاک اوقاف را از دست مردم خارج کرد و آن‌ها را به املاک خالصه در دفاتر تبت اراضی که بعد از آن «رقعات نادری» مشهور شد ثبت کردند. چون شاه افشار قصد داشت اموال و املاک اوقاف را از دست مردم خارج کند این اقوام او باعث اختفای مالکیت حقیقی آنان شد. نادر قبل از آن که بتواند فرمان خود را در مورد اوقاف اجرا کند به قتل رسید...