تاریخ اجتماعی ایران ؛ از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان

تاریخ اجتماعی ایران

نویسنده: سعید نفیسی
ناشر: دانشگاه تهران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 270
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1342 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان

این کتاب بخشی از تاریخ ایران به طور فشرده است که از دوره‌ی انقراض ساسانیان تا انقراض امویان را شامل می‌شود. مطالب اصلی کتاب بدین قرار است:
اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران هنگام حمله‌ی تازیان، روابط ایران با عربستان در دوره‌ی ساسانیان، سیرت رسول اکرم، خلافت، استیلای تازیان بر ایران و نتایج آن، اوضاع اقتصادی و اجتماعی ایران در دوره‌ی استیلای تازیان، و روش حکمرانی تازیان بر ایران.

جمع آوری، تدوین و نوشتن تاریخ ایران در مقطعی از دوره پهلوی اول شروع شد و در دوره پهلوی دوم اوج گرفت و طبیعی بود که تاریخ نویسان ایرانی، تحت تاثیر ناسیونالیسم افراطی حکومت قرار بگیرند و بنابراین در مورد حادثه مهمی مانند فتح ایران به دست اعراب، دچار تناقض شوند. این تناقض حتی در کارهای استاد مسلم ادبیات تاریخی ایران، سعید نفیسی هم به چشم می خورد و خود را از لابلای متن به رخ خواننده می کشاند.

تناقض از آنجا ناشی می شود که تاریخ نویسان می بینند برخی از ساکنان آن روز این سرزمین به استقبال مهاجمین می رفتند و با روی گشاده، هم دین و آئین آنان را می پذیرفتند و هم به محکم شدن پایه های حکمرانی ایشان کمک می کردند. نفیسی البته هوشمندی خرج می دهد و ضمن برشمردن وضعیت اجتماعی ایران در آستانه ظهور اسلام، رقابت و اختلاف بین طبقات برتر، قوی بودن طبقه روحانیون و محروم بودن مردمان عادی از حقوق اولیه را از عوامل اصلی سقوط ساسانیان عنوان می کند. از آن سو، ضمن تجلیل از رسول اکرم و اصول دین اسلام، برابری آحاد مردم، به رسمیت شناختن حقوق افراد و محترم بودن حقوق مالکیت، انتقادات خود از اعراب را، که عموما تازیان می خواند، متوجه خلفای بنی امیه می کند.

کتاب به این ترتیب آغاز می شود و پایان می یابد: اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران هنگام حمله تازیان، سرنوشت ساسانیان، دوگانگی در ایران ساسانی، جامعه روحانی در دوره ساسانی، طبقات مردم در دوره ساسانی، حقوق شخصی در دوره ساسانی، روابط ایران و عربستان، سیرت رسول اکرم، خلافت، استیلای تازیان بر ایران، نتیجه استیلای تازیان بر ایران، اوضاع اقتصادی ایران در این دوره، پول ایران در این دوره، سازمان اداری، روش حمکرانی تازیان بر ایران، اوضاع اجتماعی در این دوره، جنگ های خارجیان در زمان امویان، تبلیغات سیاسی و مذهبی خارجیان، مخالفان خلافت، حوادث این دوره موثر در تاریخ ایران، کارگزاران تازی در برابر تاریخ و در نهایت، غنایم تازیان از ایران.

نویسنده در بخش استیلای تازیان، گزارش هایی از فتح مناطق مختلف سرزمین ایران، از سر حدات غربی در یمن امروز تا سرحدات شرقی در نزدیکی چین ارائه می دهد و بعد، داستان هایی از قتل و غارت اعراب نقل می کند که البته همه را به خوی وحشی گری اعقاب بنی امیه نسبت می دهد.

نفیسی در بخش دیگر کتابش، از اوضاع اقتصادی ایران قبل و بعد از استیلای اعراب سخن می راند که اینجا هم ردپای احساسات ناسیونالیستی به چشم می خورد از جمله اینکه تقریبا مالیات همه مناطق کشور را کمتر از دوره ساسانیان عنوان می کند که به معنی کاهش تولید است.

با همه این اوصاف کتاب اطلاعات ذی قیمتی در باب وضعیت جامعه ایرانی، سازمان اداری و کارکرد اقتصادی آن، نخستین حکمرانان مسلمان ایران و نسبت آئین های مذهبی قدیمی با دین جدیدالورود اسلام ارائه می دهد.