بیست و پنج سده مالیات

بیست و پنج سده مالیات

نویسنده: عنایت الله شاپوریان
ناشر: وزارت دارائی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 450
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1350 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : عالی
 

مروری بر کتاب 

از ایران باستان تا اکنون

   برخلاف تفکر بسیاری از مردم ، پیشینه مالیات و بودجه نویسی  به زمان هخامنشیان و قبل از آن باز می گردد و شاید بتوان گفت ایران از پیشگامان در این امر در جهان محسوب می شود. در میان آثار به جا مانده از دوران قیل از اسلام مدارکی دال بر تهیه و تنظیم دخل و خرج دولت ها به شکل ابتدایی آن وجود دارد اما عملیات دولت ها بر حسب درآمدهای دریافتی انجام می شد و بودجه ایالات و ولایات از انجام برخوردار نبوده و بودجه نویسی به صورت  ((سیاهه نویسی))  بدون رابطه معین بین اقلام دخل و خرج بوده است. کوروش عقیده داشت: شبانگاه باید به این فکر بود که صبحگاهان چه کار کنیم و چون روز فردا رسید باید به این اندیشه باشیم که شب را چگونه صبح کنیم. گفته می شود که در زمان داریوش برای وصول مالیات مملکت را به ۲۰ قسمت تقسیم کرده بود که به هر یک از آن ها ساتراب گفته می شد. در رأس هر یک از آن ها یک نفر آریایی نژاد که در واقع حاکم آن قسمت محسوب می شد گمارده بود و برای وصول مالیات تحقیق می کرد تا به کسی تعدی و ظلم نشود در آن زمان مالیات (توزیعی) معمول بود. 

        در زمان اسکندر مقدونی نیز عایدات خزانه تنها شامل درآمد سالانه اراضی نبود بلکه انواع عوارض و مالیات های دیگر نیز با عنوان «کلنی» یا «مالیات شاهی» از مردم اخذ می شد که مالیات تاج، مالیات نمک و سرانه از آن جمله بود. علاوه بر این حکومت، عوارض گمرکی و مالیات معاملات و نیز مالیات بردگان را می گرفت و مبالغی عاید خزانه می شد که براساس این دریافت ها بودجه نویسی و ردیف گذاری بودجه انجام می شد. در زمان اشکانیان  دو نوع مالیات به نام «اوبازی» و «پاتی باژ» وجود داشته است . پاتی باژ ، خراجی بود به سود شاه که به شکل جنسی جمع آوری می شد. و اوبازی در واقع ممیز کل املاک دولتی در زمین های شاهی بوده و مالیات های جمع آوری شده را ثبت می کرده است. در دوران ساسانیان چند نوع مالیات وصول می شد و مخارج دولت از مالیات اراضی که تا محصول وصول می شد تأمین می گردیده. 

       اما از اواخر حکومت ساسانیان فشار بار مالیاتی بر مردم زیاد شده و کم کم مردم به ورطه ی فراموشی سپرده شدند به طوری که شاپور فرزند اردشیر به فرزند خود وصیت کرده که استواری کارتو به سرشار بودن مالیات و سرشار بودن مالیات بستگی به آبادانی مملکت دارد. و مالیات سرانه (گزیت) یک منبع درآمد دیگر در زمان ساسانیان به درآمدهای خزانه افزوده شد و آن هدایای نوروزی و مهرگانی بود که در اعیاد و جشن ها، حکام ولایات آن را جمع کرده و به مرکز می فرستادند. بصورت کلی مالیت و بودجه ریزی در این دوره بر حسب درآمدهای دریافتی صورت می گرفت. بودجه انسجام خاصی نداشت و قوانین و مقرات خاصی نیز در این زمینه تهیه نشده بود.

فهرست

ایران باستان
از اسلام تا ظهور مشروطه
از مشروطه تا 1299
دوران زمامداری رضاشاه
و...