برلنی ها 

نویسنده: جمشید بهنام
ناشر: فرزان روز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 240
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1379 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

 اندیشمندان ایرانی در برلین

در سال‌هاي 1915 - 1930 ميلادي، جمعي از انديشمندان و آزادي خواهان ايراني در شهر برلن مي‌زيستند و فعاليت‌هاي آن‌ها از نظر سير تاريخ انديشه‌ي معاصر ايران داراي اهميت بسيار است. اين گروه كه تحت نام كميته مليون ايراني از طريق انتشار مجله و روزنامه با نظام استبدادي حاكم بر ايران مبارزه مي‌كردند، از نظر فكري در رويدادهاي بعدي ايران تاثير قاطع داشتند.

در اين كتاب، جامعه‌شناس و محقق برجسته، دكتر جمشيد بهنام، كارنامه‌ي اين گروه را كه شامل افرادي چون تقي‌زاده، جمال‌زاده، محمد قزويني، مشفق كاظمي، كاظم‌زاده‌ي ايرانشهر... بود برمي‌شكافد و كم و كيف فعاليت‌هاي آن‌ها را كه به ناسيوناليسم، تجددخواهي، دموكراسي، آموزش عمومي، و اصلاح ساختار قدرت دولت و دين و جامعه معطوف بود، به تحليل مي‌كشد.

برلنی‌ها عنوانی تاریخی است که محمدعلی جمالزاده به گروهی از روشنفکران و اندیشمندان ایرانی که بین سال‌های  1915 تا 1930 به برلین آمدند، داده بود. دکتر جمشید بهنام در رساله تحقیقی خود که با همین عنوان منتشر شده، در این سال‌ها دو نسل از برلینی‌ها را از یکدیگر تفکیک می‌کند.  نسل اول که یا به‌دلایل سیاسی از قبیل استبداد صغیر و اشغال آذربایجان و غیره و یا به خاطر تحصیل به اروپا آمده بودند، در برلین و با کمک دولت آلمان "کمیته ملیون ایرانی" را بنیان نهادند. ایده و ابتکار عمل برای تشکیل این کمیته به نام سید محمد حسن تقی‌زاده ثبت شده است.

او در یکی از روزهای سرد زمستان 1915 به اداره پست محله شارلوتن‌بورگ برلین رفت و نامه‌هایی به پاریس، لندن، ژنو و استانبول فرستاد. تقی‌زاده خود چند ماه قبل از آن به دعوت دولت آلمان از آمریکا به برلین آمده بود. این نامه فراخوانی بود به روشنفکران و آزادی‌خواهان مهاجر ایرانی در اروپا برای تشکیل کمیته‌ای از ملیون بر ضد روس و انگلیس که ایران را تصرف کرده بودند.

چند ماهی نگذشته بود که در پی این دعوت عده‌ای در برلین دور تقی‌زاده گرد آمدند. اولین کسانی که در دوره مهاجرت اول و نیز در پی اشغال نظامی تبریز از طرف روس‌ها دور تقی‌زاده جمع شدند یاران قدیم تبریزی و هم‌مسلکان حزب دمکرات بودند از جمله این گروه باید از محمدعلی تربیت و رضا تربیت نام برد. محمدعلی تربیت با تقی‌زاده انسی داشت و در تبریز باهم کتاب‌فروشی تربیت و مجله گنجینه فنون را تاسیس کردند.

گروه دوم چند نفری بودند که از ژنو، پاریس و لندن آمده بودند و غالبا به کار تحقیق اشتغال داشتند.محل اجتماع گروه دوم برلنی‌ها در خانه‌ی شماره  64 خیایان لایبنیتس در محله‌ی شارلوتن‌بورگ  بود. تقی‌زاده و عزت‌اله هدایت هم در این خانه منزل داشتند و قزوینی هم دفتری در آن‌جا دست و پا کرده بود. حسین کاظم‌زاده ایرانشهر از کمبریج انگلستان، محمد قزوینی و ابراهیم پورداود و اشرف‌زاده از پاریس کار تحقیق را رها کردند و به برلین آمدند.

نصرالله جهانگیر و سعدالله خان درویش و مرتضی راوندی از سوئیس و محمد علی جمالزاده از دیژون فرانسه راهی برلین شدند. عده‌ای هم مانند غنی‌زاده، اسمعیل یکانی و میرزا آقا کسب و کار و دکان خود را در استامبول تعطیل و همراه با  اسمعیل نوبری و اسمعیل امیرخیزی به جمع برلنی‌ها پیوستند. در این جمع عزت‌الله هدایت خود در برلین تحصیل می‌کرد و رضا افشار همراه شخص تقی‌زاده از نیویورک وارد برلین شده بود..