این نشریه ادبی فارسی زبان که اخیرا بخشی به زبان انگلیسی نیز در آن گنجانده شده در طول سال ها به کار چاپ و انتشار گزینه ای از آثار اهل قلم ، نویسندگان ، شاعران و پژوهشگران داخل و خارج از ایران و همچنین چاپ و انتشار نقدهای تحلیلی درباره این آثار اختصاص داشته است.

اما مهم ترین ویژگی این فصلنامه نقشی است که در دوران مهاجرت اخیر ایرانیان به خارج از کشور در ایجاد ژانر ادبی تازه ای به نام «ادبیات مهاجرت» داشته است.

مجید روشنگر سردبیر فصلنامه «بررسی کتاب» معتقد است : «صنعت نشر فارسی در خارج از ایران پرده تکمیلی برای استمرار و بروز استعدادهای نوظهور در دوره مهاجرت بوده و به گونه ای پدید آورنده ادبیات مهاجرت در گستره ادبیات ایران محسوب می شود و در این سال ها آثار ادبی ارزشمندی هم به جامعه ادبی ایران هدیه کرده است.»

آقای روشنگر می گوید: «هوشنگ گلشیری سال ها پیش وقتی به لس آنجلس آمده بود یک بار به من گفت “ادبیات مهاجرت راهی به هیچ دهی ندارد”، اما امروز اگر هوشنگ گلشیری زنده بود، تصدیق می کرد که در ادبیات مهاجرت کارهای خیلی خوبی بروز کرده است. از جمله تاکنون دو بار کتاب هایی که برای نخستین بار در فصلنامه بررسی کتاب چاپ لس آنجلس معرفی و بررسی شد، بعدها در ایران به چاپ رسید و جالب است که بدانید یکی از آنها جایزه بنیاد هوشنگ گلشیری را نیز برد: “دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد” نوشته شهرام رحیمیان.»

درسال 1963 میلادی ، مجید روشنگر که از چند سال پیش از آن در وزارت امور خارجه استخدام شده بود و در کنار امور دیپلماتیک به کار نشر کتاب اشتغال داشت ، به دعوت «انجمن ناشران کتاب در آمریکا» به نیویورک می آید. در این سفر ، نشریه ای به نام «بررسی کتاب نیویورک» (The New York Review of Books) توجه او را جلب می کند.

در فوریه همان سال انتشار روزنامه پرتیراژ نیویورک تایمز ، به علت اعتصاب کارگران چاپخانه ، به مدت حدود 6 ماه تعطیل شده بود. روشنگر می گوید: «ازقرار معلوم در این فاصله مردم به سردبیران روزنامه نامه می نوشتند و تلفن می زدند که ما “خبر” را ازدست نداده ایم چون رادیو و تلویزیون و روزنامه های دیگر وجود دارد اما چیزی را که از دست داده ایم همان ضمیمه “بررسی کتاب” است؛ نشریه ای که هر هفته روزهای یکشنبه به دستمان می رسید.»

در این مدت چند تن از نویسندگان و دست اندرکاران مطبوعات ، از جمله رابرت سیلور ، باربارا اپستین و الیزابت هاردویک که پیش از این مقاله ای تحت عنوان «افول نقدنویسی کتاب» را در نشریه «هارپرز» به چاپ رسانده بودند ، تصمیم گرفتند از موقعیتی که این اعتصاب پیش آورده استفاده کنند و با ایجاد تغییراتی در شکل ظاهری، نشریه اثرگذار تازه ای مشابه ضمیمه «بررسی کتاب نیویورک تایمز» را به منظور معرفی و نقد کتاب منتشر کنند. ناشران کتاب هم که به دنبال محلی برای تبلیغ کتاب های تازه خود بودند، اهرمی شدند برای پیشبرد موفقیت آمیز این نشریه که از آن به عنوان «نخستین مجله ادبی روشنفکرانه در زبان انگلیسی» یاد شده و انتشار آن هم تا امروز ادامه دارد.

روشنگر در بازگشت به ایران تصمیم می گیرد نشریه ای به نام «بررسی کتاب» را با همان قطع روزنامه ای و شبیه به نسخه آمریکایی آن در 8 صفحه منتشر کند و در سال 1344 نخستین شماره دوره اول این مجموعه با مقالاتی از نجف دریابندری ، جهانگیر افکاری ، داریوش آشوری و ابراهیم مکلا (الف. میم) منتشر شد.

با آغاز دهه ۱۳۵۰ و شروع موج تازه ای از جنبش های ادبی نوین در ایران ، نشریه «بررسی کتاب» بیش از هر زمان دیگری به ادبیات فارسی ، موج های تازه ادبی و معرفی مکتب های نقد ادبی پرداخت.

در این دوران همکاران تازه ای چون شریف لنکرانی (مترجم آثار برتولد برشت)، بهرام مقدادی، محمدتقی غیاثی، شفیعی کدکنی، گلی ترقی، یدالله رویایی و بسیاری دیگر به «بررسی کتاب» پیوستند و در آن قلم زدند و شعر و ادبیات فارسی را از منظرهای گوناگون نگریستند و آن را تجزیه و تحلیل، نقد و بررسی کردند.

مجید روشنگر می گوید: «این مشخصه ای است که در دوره جدید فصلنامه بررسی کتاب نیز ادامه دارد و معرفی یک کتاب تنها در چند سطر کوتاه خلاصه نمی شود بلکه درباره آن نقدهای تحلیلی نوشته می شود با این تفاوت که گاه کتابی را که فرضا در داخل ایران منتشر شده، نقدنویسی در آمریکا یا استرالیا بررسی و تجزیه و تحلیل می کند.»

روشنگر می گوید:« برای من عبور و مروری که با این فصل نامه ها پیش آمده خیلی جذاب و درخشان است. این که جوانی در خرم آباد راجع به صادق هدایت تحقیق کرده و نتیجه کار خود را به آمریکا برای نشریه ما می فرستد و ما آن را چاپ می کنیم تا هم در این سو و هم در ایران خوانده شود خودش یک نکته قابل توجه است.»

نکته دیگر در این نشریه ، تاکید روشنگر بر نقد و بررسی آثار زنان نویسنده و شاعر ایرانی در این فصلنامه است: «به نظر من در میان این اقلیت ایرانی که آمده اند، زنان سهم ارزنده و پرباری در زمینه ادبیات داشته اند.»

با آثاری از :

چند حرف : مجید روشنگر
نقد و بررسی کتاب : شهرنوش پارسی پور ، حمیدرضا رحیمی ، سعید زمانی ، پرتو نادری ، محمود فاضلی بیرجندی ، الهام قیطانچی
جستار : ایرج پارسی نژاد
خاطره نگاری : داریوش مهرشاهی ، دکتر علی کیافر
و ...