موضوع این رساله سرگذشت مانی و طلوع و غروب آئین او در ایران و کشورهای باختر زمین و مرگ مانی در جهان اسلام‌ و ایران و بقاء نسبی آن در اندیشه‌های ایرانیان امروزی است...بحث دربارهء مانی،این حسن را دارد که نمونه‌ئی در گمراهی بشر را بما نشان میدهد و جوینده را متوجه این نکته می‌سازد که در طول سده‌ها، اندیشه‌ئی باطل در مغز آدمیان رخنه می‌کند،و آنان را از راه زندگی طبیعی‌ منحرف می‌سازد و بر اثر موافقت با مخالفت با آنان،جنگها و کشتارها براه می‌افتد...

تاریخ و فرهنگ ایران مملو از فرزانگان و بزرگانی است که زندگی و اندیشه و روش و منش آنها در فرهنگ و زندگی امروزی ما حضور و بروز دارد و شناخت آنان شناخت خود ماست و ترسیم آینده ی ماست و بی تردید یکی از آن نام داران مانی پیام آور مهر ُ هنر و عشق و صلح می باشد . آیین مانی و زندگی و مرگ او برای هر ایرانی واجد پیام ها آموزه ها و در س هایی است که همه بدان نیازمندیم .حال او را یک پیغامبر یا مصلح یا اندیشمند بدانیم یا یک آزادیخواه روشنفکر و هنرمند شورشی زمان خودویا یک فیلسوف مذهبی یا معجزه گر عارف و عالم .هرچه هست نیاز به شناخت او است تا حافظه ی تاریخی ما بیش از این تهی از گذشته و درمانده در امروزه و بی پناه در آینده نباشد.

آیین مانی با مرگ او پایان نیافت و بعدها و قرنها پس از مرگ او نیز تاثیرات خود را بر جامعه ی ایرانی و جهان مسلمان گذاشت به طوریکه گفته می شود : قابل مطالعه و پر معنی است که فقهای خشک و قضات دستگاه خلافت ُ روشنفکران آزاده ای را که به قشریات مذهبی و ظواهر رسمی و عامیانه و دیکته شده ی مذهبی پای بند نبودند و یا دارای عصیان های فکری و فلسفی بودند و یا افکار مذهبی آزادانه ای داشتند و یا کسانی را که می خواستند به این جناح فکری متهم کنند ُ عموما " زندیق" می خواندند و زندیقان در اصل پیروان مانی بودند که پس از اسلام برخی ازآنان خود را با اسلام توجیه کرده بودند و می دانیم که یکی از فرق صوفیه به نام " صدیقان" معروفند و صدیق که با کلمه ی عربی "صدیق" برای عموم هم ریشه جلوه داده شده می شد معرب زندیک است منسوب به "زند" که پس از اسلام ُ اشتباها به مذهب و کتاب مانی نسبت داده شده بود و چنین می پنداشتند که زند در برابر اوستای زرتشت کتاب مانی است .

به هر حال ف این مسئله نشان می دهد که زندیقان یا صدیقان در این عصر تا چه حد خاطره ی نهضت روشنفکران را پیش از اسلام ُ که برای رهایی از خفقان مذهبی موبدان و در گریز از مذهب رسمی و قشری حاکم به سوی مانویت روی آورده بودند ُ به یاد می آورده است . اینان غالبا نه زندیق بودند و نه مانوی ُ بلکه همان روشنفکران جامعه ی ما بودند که در جستجوی آزاد اندیشی و احساس نیاز به تجددخواهی پیش از اسلام ُ به مانویت گراییدند و اکنون ُ به فلسفه و تصوف رو کرده اند تا عصیان های فکری و مذهبی خود را در برابر موبدان فعلی که نام فقها و قضات رسمی را به خود گرفته اند در آن جولان دهند.

فهرست

زندگی و پیام مانی
بنیادهای عقاید مانی
گنوس یا عرفان غربی
بحثی درباره گنوس
ریشه گنوسیسم
اندیشه گنوسی
مانی گری و مسیحیت
سیر مانی گری در غرب
مانی گری در شرق و جهان اسلام
مانی گری در ترکستان و چین و...