باباطاهر نامه

بابا طاهر نامه

نویسنده: پرویز اذکایی
ناشر: توس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 323
اندازه کتاب: وزیری گالینگور - سال انتشار: 1375 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

قضیۀ باباطاهر مثل یک قصۀ معماآمیز است که در نخستین نظر بدیهی و ساده می‌نماید. ملاحظه می‌کنید که این همه چاپ‌های گوناگون با خط زیبا، مصور و غیر مصور، مترجم و غیر مترجم از باباطاهر هست و لابد هرچه تعداد ترانه‌های آن بیشتر باشد بهتر است!

اما اگر کمی دقیق شویم پرسش‌ها پیدا می‌شوند: باباطاهر کی بوده؟ کِی بوده؟ این اشعار معروف چه مقدارش از آنِ اوست؟ زبان یا لهجۀ اصلی این اشعار چیست و چه نسبت و ارتباط با اشعار «فهلوی» دیگر دارد؟ آیا فهلویّات اصیل و دست‌نخورده‌ای از قرون گذشته در دست داریم؟ اینها را چطوری باید خواند؟ آیا صِرف اینکه به سلیقۀ خود کلمات را «عامیانه» کنیم. مثلاً مانند مشهدی‌ها «من» را «موُ» بگوییم کافی است؟…

ملاحظه می‌شود که مطلب صاف و سرراست نیست. این است که طی قرن اخیر ده‌ها دانشمند خودی و بیگانه روی باباطاهر و «فهلویّات» کار کرده‌اند و اگر معمای باباطاهر فوراً حل نشده، باری به حل آن نزدیک‌تر شده‌ایم. در حقیقت معمای داستان مطرح گردیده، و تحقیقات به منظورِ حلّ آن قدری پیش رفته است. بدیهی است این پیشرفت‌های کمّی وقتی به حدّ معینی برسد می‌تواند از جمع‌بندی و ترکیب خلاقانه آن به مرحلۀ عالی‌تری از معرفت نسبت به موضوع عبور کرد و از سکوی تازه مقدمات پرسش دیگری را فراهم آورد.

یک سلسله از تحقیقات مهم مربوط به باباطاهر راجع به لهجۀ «فهلویّات» است که متخصصانی چون صادق کیا، ادیب طوسی، مجتبی مینوی و مهرداد بهار روی آن کار کرده‌اند و به برکت زحماتِ آنان اکنون ما می‌توانیم مقدار کمی آثار قابل اعتماد منسوب به باباطاهر را درست بخوانیم و بفهمیم.

کاوش در زندگی و اندیشۀ باباطاهر مسألۀ بسیار مهم دیگری است که بهترین جمع‌بندی از خرده‌کاری‌های پیشین را تا زمان خودش، مینورسکی صورت داده (گفتار ۱۳) . ترجمۀ مقالۀ او به قلم پرویز اذکایی و تکمله و تعلیقاتی که بر آن ازوده است (گفتار ۱۴) تا این تاریخ، اوج آشنایی ما با این پدیدۀ تاریخی، فرهنگی یعنی: «باباطاهر» است.

من به عنوان کسی که بیش از سی سال است شاهد تلاش بی‌وقفۀ اقای اَذکایی در موضوعات پژوهشی موردِ علاقۀ ایشان هستم به خوانندۀ این اثر یادآوری می‌نمایم که این مجموعه را فی‌الواقع حاصلِ کار باباطاهرشناسی همۀ دانشمندان خارجی و ایرانی بداند که با حسن سلیقه و ترتیب و ترتب منطقی فراهم شده و یکجا در اختیار خواننده قرار گرفته است. ضمناً این اثر را می توان یک سفینۀ زبانشناسی نیز انگاشت که امثله و شواهدی از نمونه‌های واقعی کهن ارائه می‌دهد.

به گمانِ من اقای اَذکایی که یکی از علائق تحقیقی ایشان همواره زادگاهشان، همدان است در این کار (گردآوری، تنظیم و تحلیل مواد) به توفیقی چشمگیر نایل آمده و وظیفه خود را به عنوان یک همدانی، یک ایرانی و یک محقّق فارغ از هرگونه تعصّب و گرایش غیر علمی به انجام رسانیده‌اند. از ناشر نیز باید متشکر باشیم که در این بازار آشفتۀ «بساز و بفروشی ادبی» برای چاپ یک اثر علمی سرمایه‌گذاری کرده است. توفیق بیش از پیش مؤلف و ناشر را آرزومندم.