اینجا طهران است ؛ سلفون

اینجا طهران است 

نویسنده: منصوره اتحادیه ( نظام مافی )
ناشر: تاریخ ایران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 612
اندازه کتاب: رقعی سلفون - سال انتشار: 1395 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب

مجموعه مقالاتی درباره طهران 1344 - 1269 هجری قمری

در مقالات این کتاب سعی شده است از یک‌سو جنبه‌های نوینی از شرایط زندگانی اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی مردم تهران بر اساس اسناد رسمی و سیاسی و نیز بر مبنای اسناد خصوصی و غیرسیاسی بررسی شوند. از سوی دیگر کوشش شده با تأکید بر اهمیت این نوع اسناد نشان داده شود که چگونه همین اسناد می‌توانند تاریخ‌نگاری معاصر را غنی‌تر و جذاب‌تر کنند، دیدگاه‌ها را وسعت بخشند و جنبه‌های تازه‌ای از زندگانی اقشار مردمی را که تاکنون در تاریخ جایگاه نداشتند، به معرض قضاوت بگذارند.

مطالب کتاب به سه بخش عمده تقسیم شده‌اند:
قسمت اول دربارۀ مسائل عمومی شهر است که دربردارندۀ یازده گفتار است.
قسمت دوم آن دربارۀ امور یکی از تجارت‌خانه‌های معتبر تهران است و حاوی چهار مقاله است.
بخش سوم مقالات جدیدی است که به این مجموعه اضافه شده‌اند و هشت مقاله را شامل می‌شود.

نویسنده اسناد متعدد را که در سازمان‌های دولتی و در دست اشخاص است بررسی کرده است. در دهه‏های اخیر مقدار زیادی از این قبیل اسناد را محققان سازمان‌های دولتی و دیگران انتشار داده‏اند؛ اما استفاده از سند و به اصطلاح تاریخ‏ نگاری بر بنیاد آن کار آسانی نیست و مستلزم تبحر فوق‏ العاده است و محقق باید به نوعی روش تحقیقی مجهز باشد که در تفسیر آنها به پراکنده‏ گویی و گزافه نویسی درنیفتد.

ویژگی خاص نگارنده این کتاب، تبحر او در تاریخ قاجاریه به‏ویژه نیمه دوم آن یعنی از آغاز عصر ناصرالدین شاه تا انقراض قاجارهاست و تقریبا همگی آثار متعدد و متنوع او مربوط به مسائل این دوره است. ویژگی دیگر این اثر دیدگاه تازه‏ای است که در تحلیل آثار و اسناد موجود این زمان به کار رفته و به مسائل و گوشه‏ های ناشناخته ‏ای توجه شده که تاکنون مورد عنایت مورخان نبوده است.

مروری بر چند گفتار و مقاله از این کتاب: در اولین مقاله مسئله جمعیت شهر و افزایش تدریجی و ترکیب آن بررسی شده است. جمعیت تهران در زمانی که آقامحمّدخان آن را به پایتختی برگزید، در حدود 15000 تا 30000 نفر بود؛ لیکن برخی از سیاحت‌گران خارجی ساکنان تهران را در آن زمان در حدود 50000 نفر تخمین زده‏اند. در دوران ناصرالدین‏شاه چندبار آمارهای مختلف برای تهران فراهم شد که این گفتار بررسی این اسناد است.

در گفتار دوم نویسنده سه کتاب ارزنده، یعنی فهرست نسخه‏های خطی فارسی احمد منزوی، فهرست کتاب‌های چاپیِ خان‌بابا مشار و تاریخ جرائد و مجلاتِ صدرهاشمی را آماربندی و تقسیم ‏بندی کرده و براساس آن محصولات فرهنگی شهر تهران را در این عصر با اعصار قبل و همچنین با شهرهای دیگر مقایسه کرده است.متون خاطرات موجود رجال سیاسی آن روزگار در گفتار سوم بررسی شده است.

در گفتار پنجم گزارش شروع به کار و فعالیت‌های کنت دومونت فرت ایتالیایی نخستین رئیس پلیس ایران که در 1295ق کار را رسما آغاز کرده، آمده است. کنت قانونی تهیه کرد و با توشیح شاه، رعایت آن را برای همگان اجباری و الزامی کرد. این قانون را می‏توان قدیم‏ترین قانون مجازات ایران به شیوه نوین به شمار آورد.

گفتار چهاردهم درباب روابط تجاری حاجی رحیم اتحادیه تاجر تهرانی با انگلیسی‏ها در دوره جنگ جهانی اول است. در این زمان انگلیسیان فهرست سیاهی از تجار ایرانی که با آلمانیها مراودات تجاری داشتند برای خود فراهم آوردند تا در موقع لازم آنان را تحت فشار قرار دهند.

گفتار پانزدهم یکی از نخستین پژوهش‌هایی است که درباره موضوع اجاره‏نشینی در دوران قاجاریه نوشته شده است. موضوع آن اجاره مستغلات، دکاکین و عمارات در چند نقطه تهران و شیوه افزایش مال‏الاجاره براساس تورم است.
گفتار نوزدهم بر اساس صورت معاملاتی است که در محضر شیخ فضل‌الله نوری بین سال‌های 1303 ـ 1306 ق ثبت شده است. این معاملات شامل خرید و فروش، اجاره، قرض، ازدواج، طلاق، وصیت‌نامه، موقوفات، شکایات، آداب و رسوم، روابط خانوادگی و .... است.

در گذشته مرسوم بود که شخص زیردست به شخص بالاتر پیشکش تقدیم می‌کرد. درباریان که تقاضایی داشتند، به شاه پیشکش تقدیم می‌کردند که یا نقد یا جنس بود و پرداخت آن موجب پیشرفت و ارتقای کاری بود و قسمتی از مالیات غیرثابت را شکل می‌داد. پیشکش‌هایی که در گفتار بیستم مطرح شده، برای دو منظور بودند؛ یا برای تقرب به شاه و جلب توجه او یا به منظور مادی بود و پرداخت‌کننده حاجتی داشت. در دوره مظفری این مبالغ ثبت می‌شد، مبلغی به جیب شاه و بقیه در خزانه قرار می‌گرفت.

آخرین نوشتار این کتاب بررسی اعلامیه‌ها و شب‌نامه‌های انقلاب مشروطه است و سعی شده که به بعضی از مسائل این اعلامیه‌ها پاسخ داده شود. ولی حیطۀ آن محدود است به اعلامیه‌هایی که در تهران منتشر می‌شد و از آغاز مشروطه تا افتتاح مجلس شورای ملی را دربر می‌گیرد.

فهرست 

پیش‌گفتار
دیباچه
بخش اول:
گفتار یکم: رشد و توسعه شهر تهران در دوره ناصری 1269 ـ 1320 ق
گفتار دوم :تهران، کانون فرهنگی ایران در عصر قاجار
گفتار سوم: خاطرات رجال قاجار، مروری بر امور دربار و روابط درباریان
گفتار چهارم: بافت اجتماعی اقتصادی بازار تهران و محلۀ بازار در نیمه دوم قرن 13هـ.ق به انضمام صورت دکان‌ها، مشاغل و حرف در تهران، در 1269و 1320ه‌ ق
گفتار پنجم: جنایت و مکافات؛ مسئله امنیت در تهران عصر ناصری و وظایف پلیس
گفتار ششم: خرید و فروش زمین در تهران، نگاهی به اوضاع اجتماعی تهران در اوایل قرن 14 هـ.ق
گفتار هفتم: موقوفات تهران و تحول شهر (1269 ـ 1320 ق)
گفتار هشتم: تهران و املاک خالصه ورامین
گفتار نهم: واردات دروازه‌های دارالخلافه تهران، معرفی یک سند
گفتار دهم: زن در جامعه قاجار، موقعیت اجتماعی زنان در آغاز قرن 14 ق
گفتار یازدهم: بیداری زنان، فعالیت زنان در انقلاب مشروطیت
بخش دوم:
گفتار دوازدهم: مسایل صرافی، از خلال سطور نامه‌های یک صراف
گفتار سیزدهم: مسائل صرافی و تجارت درآغاز قرن 14ق
گفتار چهاردهم: فهرست سیاه ایران در جنگ جهانی اول (1914 ـ 1918 م)
گفتار پانزدهم: اجاره و اجاره‌نشینی در تهران
بخش سوم:
گفتار شانزدهم: ماجرای اجاره مالیات توتون و تنباکوی کردستان در 1333 ق
گفتار هفدهم: مسائل کیفیت گذران یک دانشجوی ایرانی در آلمان 1340 ـ 1348 ق/ 1921 ـ 1930 م
گفتار هجدهم: کتابچه انتقال املاک دیوان و خالصه‌جات و موقوفات تهران
گفتار نوزدهم: در محضر شیخ فضل‌الله نوری، استاد حقوقی عهد ناصری
گفتار بیستم: صرف جیب شاه، شمه‌ای از زندگانی خصوصی مظفرالدین شاه
گفتار بیست‌ویکم: گزارشات پلیس مخفی تهران
گفتار بیست‌ودوم: ورود علوم جدید به ایران و تشکیل اولین وزارت علوم
گفتار بیست‌وسوم: تاریخ نانوشته انقلاب مشروطیت؛ بررسی اعلامیه‌ها و شب‌نامه‌های انقلاب مشروطه