ایران و جنگ جهانی اول

نویسنده: حسن افشار
ناشر: ماهی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 260
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1389 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب 

جنگ جهانی اول و پیامدهای آن را می توان مهم ترین فصل سیاسی تاریخ قرن بیستم دانست. سقوط امپراتوری های بزرگ و تاسیس کشورهای تازه، تنها بخشی از تحولات حاصل از این جنگ بود. گرچه در آغاز جنگ جهانی اول، دولت ایران رسماً اعلام بی‌طرفی کرد، هیچ‌یک از دول متخاصم به آن توجه نکردند و این‌گونه بود که ایران تبدیل به آوردگاه ابرقدرت‌ها شد. این جنگ سنگ‌ بنایی شد برای تغییراتی گسترده در ساختار سیاسی ایران و از پی آن سقوط سلسله‌ی قاجار.

«ایران و جنگ جهانی اول، آوردگاه ابرقدرت ها» عنوان کتابی با ویراستاری تورج اتابکی، استاد ممتاز تاریخ معاصر دانشگاه آمستردام و پژوهشگر ارشد در موسسه بین المللی تاریخ اجتماعی است که با ترجمه حسن افشار توسط نشر ماهی روانه بازار کتاب شده است. «ایران و جنگ جهانی اول، آوردگاه ابرقدرت ها» از 9 فصل تشکیل شده است.

«جنگ جهانی اول، قدرت های بزرگ و پیدایش جامعه سیاسی در ایران» عنوان فصل ابتدایی آن است که به قلم تورج اتابکی نگاشته شده است. اتابکی در این فصل افزایش فشار خارجی و شکاف دیرینه در کنار جناح بندی ها و چنددستگی ها را از پیامدهای جنگ بر ایران می داند و به نقل از بلوشر می نویسد «دو منبع در کشور اعمال قدرت سیاسی می کردند، یکی «رسمی» که حکومت و بستگانش را شامل می شد و دیگر «غیررسمی» که به گفته او «نیروهای ملی» را دربرمی گرفت»، از نظر اتابکی شکست روند نوسازی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم همراه با افت نهضت مشروطه در سال های پیش و در زمان وقوع جنگ برای اکثریت قریب به اتفاق جمعیت شهری و به ویژه طبقات میانه و روشنفکران چاره ای جز این باقی نگذاشت که حاکمیت را به یک مرد نظم بسپارند تا به نمایندگی از ملت، حکومت مقتدر متمرکزی پی افکند. حکومتی که با حفظ یکپارچگی و استقلال کشور بتواند مشکلات فزاینده آن را نیز حل کند.

منصوره اتحادیه، نگارنده فصل دوم این کتاب با عنوان «حکومت موقت ایران» است. این پژوهشگر تاریخ در این فصل با برشمردن ویژگی های ساختار قدرت ایران در زمان جنگ جهانی اول و رفتار سیاستمداران ایرانی، موضوع مهاجرت نمایندگان به قم را مطرح می کند. منصوره اتحادیه همچنین مشکلات حکومت موقت در پی ریزی یک حکومت دموکراتیک متجدد و کارآمد را تشریح و مهم ترین دلیل شکست آن را نداشتن یک هدف روشن برمی شمارد.«پیش به سوی شرق: فعالیت تشکیلات سری عثمانی در ایران» عنوان مقاله دیگری از تورج اتابکی در کتاب «ایران و جنگ جهانی اول، آوردگاه ابرقدرت ها» ست. در این مقاله که عنوان فصل سوم کتاب است اتابکی ضمن برشمردن دلایل ورود عثمانیان به جنگ جهانی اول، کارزار تبلیغاتی آنها در این جنگ را به دو مرحله جداگانه پان اسلامی و پان ترکی تقسیم می کند.