اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری

نویسنده:علی محمد صالحی
ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 284
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1388 - دوره چاپ: 1 

مروری بر کتاب 

آیت‎الله حاج شیخ فضل الله لاشکی کجوری معروف به نوری در دوم ذی حجه 1259 ق در قریه لاشک از توابع کجور مازندران دیده به جهان گشود. پدرش ملاعباس نوری و جدش میرزا محمدتقی نوری و دایی وی محدث نوری بوده است. تحصیلات آغازین شیخ در زادگاه خویش و سپس در تهران سپری شد. در دوران جوانی راهی نجف اشرف شد و از محضر بزرگان فقه همچون شیخ مهدی آل‎کاشف‎الغطا، میرزا حبیب الله رشتی و میرزای شیرازی معرفت ­ها یافت.

شیخ بر اثر ارادتی که به میرزای شیرازی داشت، راهی سامرا شد و دوازده سال از محضر میرزا بهره گرفت. شیخ فضل الله، پس از بیست سال اقامت در عتبات در محرم 1303 ق به فرمان میرزای شیرازی به تهران بازگشت و به تدریس علوم گوناگونی چون فقه، اصول، رجال، درایه، نجوم و تحقیق و تالیف آثار علمی و انتشار تقریرات میرزای شیرازی و ترویج و نشر کتب اسلامی و حل و فصل منازعات و مشکلات اجتماعی پرداخت.

حضور در عرصه مسایل سیاسی و اجتماعی و آگاهی کامل از توطئه­ های استعمارگران روس و انگلیس و فعالیت در جریان نهضت تحریم تنباکو و نهضت مشروطیت و تلاش برای ایجاد و احیای عدالتخانه و مخالفت با مشروطیت بخش دیگری از حیات اجتماعی شیخ است که منجر به شهادت وی در روز 13 رجب 1327 گردید.

یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران، نهضت مشروطه است که با سپری شدن یک قرن از وقوع آن، همچنان نوشته ها و گفته های فراوان و گاه متضادی درباره ی آن رقم می خورد. در عین حال نهضت مشروطه خود یادآور چهره هایی است که شخصیت تاریخی آنها با سرنوشت مشروطه خواهی پیوند خورده است. وجود آرا و اندیشه های مختلف بین شخصیت های مشروطه خواه موجب قضاوت های متفاوتی در باره ی عملکرد آنان شده است. یکی از نوادر چهره های مشروطه، شیخ فضل الله نوری است که حجم وسیع نوشته ها و گفته های لائیک ها و سکولارها مانع قضاوت درستی درباره ی وی گردیده است.

شیخ شهید از علمای طراز اول تهران و روحانی آزادیخواهی بود که در مهاجرت کبری، مشروطه خواهان را همراهی کرد. اما به فراست دریافت که مشروطه خواهی از مسیر عدالتخواهی جدا شده و ماهیت غرب گرایانه اش درصدد ضربه زدن به دین و ارزش های دینی است. در چنین وضعیتی شیخ فضل الله به جهت پاسداری از ارزش های دینی تز «مشروطه ی مشروعه» را مطرح و با استقامت و پایدار از آن دفاع کرد.

اما مشروطه خواهان ذاتاً مستبد بر این باور بودند که هر کس با آنها نباشد در جبهه ی استبداد قرار دارد، بنابراین چوب استبدادخواهی بر پیکر شیخ زدند و او را به چوبه ی دار کشیدند. این واکنش در قبال یک متهم به استبداد، در حالی صورت می گرفت که برای محمدعلی شاه (کانون استبداد) مقرری تعیین و لیاخوف روس را عفو کردند. تحجر حاکم بر فضای غربگرایان به آنها اجازه نداد تا شیخ را به عنوان یک «جریان سوم» بپذیرند که نه مشروطه خواه و نه طرفدار استبداد بود و در فضای ضددینی، ارجی برای مشروطه ی مشروعه قائل نشدند.