امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران

امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران

نویسنده: پیروز مجتهدزاده
مترجم : حمیدرضا ملک محمدی نوری
ناشر: شیرازه
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 576
اندازه کتاب: رقعی گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1378 - دوره چاپ: 1

کمیاب  - کیفیت : نو ؛ لبه روکش سائیدگی مختصری دارد

مروری بر کتاب

مصور

تاریخ شکل‌گیری مرزهای ایران جدید که در عین حال در مقیاسی محدود تاریخچة چگونگی گام نهادن ایران به جهان معاصر نیز محسوب می‌گردد، تاریخ مهّم و پیچیده‌ای است؛ مجموعه‌ای از تحول و تلاقی چندین و چند عامل مختلف چون رقابت و رویارویی قدرت‌های جهانی از یکسو و روابط غامض قدرت‌های محلی و دولت مرکزی از سوی دیگر، شناسایی و تفکیک هر یک از این عوامل و توضیح سیر تاریخی و تأثیر متقابل آنها در چارچوب تحوّلات مرزی شرق ایران در فاصلة سال‌های پایانی قرن نوزدهم تا مراحل میانی قرن بعد، موضوع اصلی این بررسی را تشکیل می‌دهد.

اهمیت اساسی این کتاب به عنوان گامی نو در پژوهش‌های تاریخی، در آن است که در خلال بررسی چگونگی شکل‌گیری مرزهای شرقی ایران در دو سده اخیر که به هر حال موضوعی است تحت‌الشعاع مناسبات خارجی ایران در قبال پاره‌ای از نیروهای محلی و قدرت‌های جهانی، نقش بستر منطقه‌ای امر و در این مورد خاص نقش امیران خزیمه قاینات را نیز به مثابه عامل مهمی که تاکنون در این نوع بررسی‌ها به اندازه کافی بدان توجه نشده است، مورد تأکید قرار می‌دهد.

با مطالعه این بررسی به‌روشنی آشکار می‌شود که بررسی‌های موجود از چگونگی شکل‌گیری دیگر مرزهای کشور که اکثراً بدون توجه به بستر منطقه‌ای آنها صورت گرفته، یعنی بدون التفات به نقش تاریخی «امیران مرزدار»ی چون والی‌های پشتکوه، اتحادیه‌های ایلی کرمانشاه و کردستان، خان‌های ماکو و …. در غرب یا اتحادیه‌های ایلی شمال خراسان ـ از کردهای شادلو و زعفرانلو گرفته تا طوایف ترک‌زبان درگز و مضافات ـ تا چه اندازه ناقص و ابتر است و بنابراین تا به دست آمدن تصویر معتبری از این تحولات چه پژوهش‌های گسترده‌ای که باید صورت گیرد.

نوشتار حاضر رساله دکتری مولف در دانشگاه لندن است که طی آن مجموعه تحولات و تلاقی عوامل مختلف چون رقابت و رویارویی قدرت‌های جهانی از یک سو و روابط غامض قدرت‌های محلی و دولت مرکزی را از سوی دیگر، شناسایی نموده، سیر تاریخی و تاثیر متقابل آنها را در تعیین و تثبیت مرزهای شرقی ایران در دو سده اخیر با اشاره به نقش امیران خزیمه قائنات و سیستان در پیدایش و گذران تدریجی مرزهای خاوری ایران باز می‌نماید .

کتاب پس از یادداشت دبیر مجموعه، یادداشت مترجم، سپاس‌نامه و پیش‌گفتار مولف، با مقدمه‌ای تحت عنوان نگاهی به گذران تکاملی،  حکومت،  مرز در ایران آغاز می‌شود .
در فصل اول جغرافیای سرزمین‌های مرزی شرق ایران با این عناوین توصیف شده است :
خراسان و نواحی قائنات و بیرجند
نواحی سیستان و نظام‌های آبگیر آن و  بلوچستان .

فصل دوم به معرفی امیران خزیمه و بحث مفصل درباره حکومت آنها اختصاص دارد .در این فصل از
خاستگاه خانواده خزیمه
محدوده حکومت امیران خزیمه
موقعیت استراتژیک این امیرنشین
سازمان اداری و نیروهای مسلح این امیرنشین
مالیات و تجارت و درآمدها و امور قضایی امیرنشین خزیمه
و امیران خزیمه سخن به میان آمده است .

در فصل سوم روابط امیران و امیرنشین خزیمه با دولت‌های خارجی افغان‌ها، دولت بریتانیا و روسیه بررسی می‌شود .فصل چهارم مطالعه‌ای است در پیشینه پیدایش مرزهای خاوری ایران و شناخت و شرایط منتهی به تقسیم خراسان و چگونگی فرایند این تجزیه .در فصل پنجم چگونگی و پیدایش مرزهای جدید خراسان و بلوچستان(در بخش‌های شمالی و جنوبی مرزهای خاوری) بررسی و ارزیابی شده است .

در فصل ششم تعیین مرزهای سیستان با حضور و حکمیت ژنرال فردریک گلداسمیر و در فصل هفتم تلاش‌های مک ماهون در داوری برای مرز سیستان( 1905 1903) به همراه ذکر تاریخچه و روند تاریخی آن توضیح داده شده است .فصل هشتم نیز به بررسی نقش و اهمیت هیدرو پلتیک رودخانه هیرمند اختصاص دارد .در پایان، نتیجه‌گیری و یازده پیوست به طبع رسیده است .صفحات پایانی نیز به تعدادی عکس، کتاب‌شناسی و فهرست اعلام اختصاص یافته است .