الجماهر فی معرفه الجوهر ؛ بخش فلزات

الجماهر فی معرفه الجوهر

نویسنده: ابوریحان بیرونی
مترجم: محمدعلی نجفی , مهیار خلیلی
ناشر: کاخ دانش
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 116
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1339 - دوره چاپ: 1 

کمیاب - کیفیت : درحد نو

مروری بر کتاب

قسمت دوم : فلزات

بیرونی در الجماهر بر خلاف تقریبا همه دیگر مولفین کتب احجار یا جواهرنامه‌ها که معمولا درباره خواص عجیب و غریب و افسانه‌وار سنگ‌ها داد سخن داده‌اند، نه تنها به این گونه مطالب وقعی ننهاده، بلکه چنان‌که پیش از این نیز اشاره شد، هر جا که توانسته با تکیه بر آزمایش و تجربه در رد این باورهای عامیانه تلاش کرده است. گزارش وی درباره خواص شگفت‌انگیز سنگ‌هایی چون سنگ پادزهر، حجر التیس یا تریاک فارسی، حجر جالب المطر (سنگ بارانزا) و حجر البرد (دفع‌کننده تگرگ) آشکارا آمیخته با ناباوری است.

این کتاب غالباً به اشتباه الجماهر فی معرفه جواهر نامیده می شود. الجماهر کتاب مهمی است به زبان عربی درباره ی شناخت انواع مختلف، محل معدن و نحوه ی تمیز بدل سنگ های گران بها از اصل و دیگر مسائل مربوط به گوهرها و نیز شناخت خواص فلزات و آلیاژهای معروف. الجماهر مأخذ اصلی همه ی جواهر نامه های فارسی بعدی از جمله جواهر نامه ی نظامی محمد بن ابی البرکات نیشابوری، تنسوخ نامه ی ایلخانی نصیرالدین طوسی و عرایس الجواهر ابوالقاسم کاشانی بوده است. البته بیرونی در این اثر نیز به پیروی از شیوه ی همیشگی خود، مطالب فرعی بسیار، بویژه برخی نظرات مهم اقتصادی و سیاسی را به طور پراکنده یاد کرده که نظر محققان بسیاری را به خود جلب کرده است. بیرونی الجماهر را که از آخرین آثارش به شمار می رود، در حدود 433-440 ق برای مودودبن مسعود غزنوی نوشته است.

مهم ترین مآخذ ابوریحان به تأکید خود وی دو کتاب است: نخست الجواهر و الاشباه کندی، که بیرنی نویسنده ی آن را (البته با چشم پوشی از برخی اشکالات وی) می ستاید و دیگر مقاله ای فارسی از نصر بن یعقوب دینوری کاتب که مبتنی بر کتاب کندی بوده است. اما به نظر می رسد که ابوریحان به کتاب مهم الجواهر و صفاتها، نوشته ی یوحنا بن ماسویه (د 243 ق)، که کندی کتاب الجواهر و الاشباه خود را عمدتاً براساس آن نوشته (البته بدون اشاره به نام ابن ماسویه)، دسترسی نداشته و به همین جهت تنها یک بار از ابن ماسویه نقل کرده است.