افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی ؛ متن کامل

افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی

نویسنده: پروانه پورشریعتی
مترجم : آوا واحدی نوایی
ناشر: نشر نی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 642
اندازه کتاب: وزیری گالینگور روکشدار - سال انتشار: 1398 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

اتحادیه ساسانی پارتی و فتح ایران به دست عرب ها

این کتاب پژوهشی ممتاز و ماندگار است. انتشار این اثر منظری پیش رو می‌گذارد که بی‌درنگ اندیشه را به پیرامون بسیاری از موضوعاتی که کتاب بدان پرداخته است پرواز می‌دهد. از میان کتاب‌هایی که در طی سالیان خوانده‌ام، تنها چند نمونه را به یاد می‌آورم که بتوانند به لحاظ ترکیب شگفت‌انگیز اصالت، تیزبینی، شفافیت ارائه‌ی مطالب، بررسی باریک‌بینانه‌ی منابع، و رمزگشاییِ عملی معماها با این اثر برابری کنند. من از مطالعه‌ی آن بسیار آموختم. به باور من، پس از گذشت هفتاد سال از انتشار ایران در زمان ساسانیان، اثر کریستنسن، کتاب دکتر پورشریعتی از مهم‌ترین آثار منفرد در ارتقای درک ما از تاریخ ایران است.

مشخصه‌ی چشمگیر این کتاب وسعت دستور کار نویسنده و مهارت او در درهم‌تنیدن قانع‌کننده‌ی رشته‌های مختلف است. این رشته‌ها مشتمل‌اند بر: رقابت سیاسی دودمانی میان خاندان‌های بلندپایه، فروپاشی ساسانیان پیش از حمله‌ی بیزانسی‌ها و عرب‌ها، تنوع دینی در ایران سده‌های میانی، مسائل تاریخ‌نگاری، و جزئیات مهمی که از مهرها و اسناد دیگر به دست آمده‌اند. هریک از این موارد به‌تنهایی می‌توانند پژوهشگران را سال‌ها در ژرفای خود گرفتار کنند ــ کما این‌که با بسیاری چنین کرده‌اند ــ اما پورشریعتی هریک از آن موضوعات را در کلیتی مرکب و معنادار متحد کرده و در بررسی دقیق‌تر هریک از آن‌ها سهیم بوده است.

باید به یاد داشته باشیم که «گروه بزرگتر مالکیت جمعی چراگاه ها، آسیاها، سازه های آبیاری، ساختمان های زراعی مشترک و غیره را نیز حفظ می کرد». عبادات جمعی نیز کاملا تحت نظارت گروه پدر تباری انجام می شد که فرد به آن تعلق داشت. آیین گذر از جوانی به بلوغ را با برگزاری مراسمی رسمی در حضور خویشان پدری جشن می گرفتند.

همچنین کتاب «افول و سقوط شاهنشاهی ساسانی » به موردی بسیار جالب یعنی ارتباط میان مسلمانان مهاجم با قسمت هایی از حکومت ساسانی.همچنین نویسنده کتاب معتقد است که اوج اتحاد میان دو خاندان اشکانی و ساسانی در بحبوبحه جنگ سی ساله با رومیان وجود داشته است.همچنین نویسنده از مهمترین علل شکست ساسانیان به تزلزل میان این دو خاندان اشاره میکند.

در این اثنا دکتر پور شریعتی معتقد است در زمان حمله اعراب، حکومت ساسانی به دو بخش شمالی و پارس ها تقسیم شده بود و همینطور در راستای بی ثباتی حکومت ارتش ایران نیز به سه فرقه مختلف تقسیم شده بود.تحقیقات نویسنده نشان میدهد در زمان حمله اعراب گروهی از خاندان اشکانی(مانند خانواده بندویه و خانواده بسطام) با اعراب در ارتباط بوده اند و اعراب در این بین تنها مدعی عبور از ایران برای رسیدن به منطقه ماوراءنهر بوده اند و با خلف وعده به ایران حمله میکنند.

همچنین نویسنده با ارزیابی تاریخی شاهنامه نشان میدهد که موفقیت اعراب در حمله نتیجه همکاری یکی از خانواده های بزرگ اشکانی با اعراب بوده است.در همین مورد دکتر پور شریعتی معتقد است علاوه بر نگاه ادیبانه به شاهنامه میتوان به قسمت تاریخی آن استناد کرد و یا حداقل از آن استفاده کرد به خصوص در قسمت ناحیه شناسی ایران کهن.

وی در تالیف این کتاب از متن های ارمنی و سریانی نیز استفاده کرده است و بر همین اساس اعلام میکند روایاتی که تاریخ نگاری اسلامی معرفی میکند حتی در گاهشماری نیز فاقد دقت علمی است.همچنین در همین راستا نظریه آرتور کریستینسن که معتقد بود سلسله اشکانی بعد از 500 سال با روی کار آمدن سلسله ساسانی از بین میرود صحیح نیست و عمر خاندان اشکانی تداومی هزارساله داشته است.

فرد دانر استاد خاور نزدیک دانشگاه لندن :
از میان کتاب هایی که در طی سالیان خوانده ام، تنها چند نمونه را به یاد می آورم که بتوانند به لحاظ ترکیب شگفت انگیز اصالت، تیزبینی، شفافیت ارائه مطالب، بررسی باریک بینانه منابع، و رمزگشایی عملی معماها با این اثر برابری کنند. من از مطالعه آن بسیار آموختم. به باور من، پس از گذشت هفتاد سال از انتشار ایران در زمان ساسانیان، اثر کریستن سن، کتاب دکتر پورشریعتی از مهم ترین آثار منفرد در ارتقای درک ما از تاریخ ایران است. مشخصه چشمگیر این کتاب وسعت دستور کار نویسنده و مهارت او در درهم تنیدن قانع کننده رشته های مختلف است.

«مهمترین ساختار داخلی جامعه مدنی بود که جانشین نظامهای طایفه ای و قبیلهای پیشین شد». «گروه پدرتبار» در ساده ترین شکل خود چند ده خاندان گسترده را در بر می گرفت که خود را بر بنیاد نسب پدری مشترک از سه یا چهار نسل قبل معرفی می کردند. از نظر الگوهای اجتماعی و سازمانی، شاید مهمترین موضوعی که باید در نظر داشت تأثیر گروه پدر تبار بر جامعه ایران باشد.