استبداد در ایران

استبداد در ایران

نویسنده: حسن قاضی مرادی
ناشر: کتاب آمه - اختران
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 367
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1380 - دوره چاپ: 1

مروری بر کتاب

در این کتاب به حکومت استبدادى عمدتآ از منظر "چگونگى" آن پرداخته مى‌شود تا "چرایى"اش. چنین رویکردى از آن رو ضرورى مى‌نمود که هر چند حکومت استبدادى در ایران باستان به ضرورت‌هایى متکى بوده اما در دوره‌ى معاصر، تداوم استبداد در ایران بر هیچ ضرورت تاریخى اتکا نداشته است. وقتى از "چرایىِ" استبداد گفته مى‌شود آن عواملى مورد توجه قرار مى‌گیرد که در گذشته‌ى باستانى هم‌چون ضرورتِ این حکومت عمل مى‌کرده است.

اما مى‌بینیم که در شرایط معاصر، استبداد با از میان رفتن زمینه‌هاى ضرورى خود در گذشته، هم‌چنان پاییده است. مى‌توان به این نکته اشاره کرد که یک پدیده‌ى سیاسى ـ اجتماعى و فرهنگى مى‌تواند حتى با حذف زمینه‌هاى مادىِ ایجاد و ماندگارى‌اش تا مدتى به بقاى خود ادامه دهد. از این رو تداوم استبداد حتى پس از حذف ضرورت تاریخى‌اش به ویژه پس از انقلاب مشروطه، اهمیت توجه به "چگونگىِ" برقرار ماندن چنین حکومتى را الزامى مى‌دارد، تا بتوان با شناخت چگونگى بازتولیدِ آن در اشکال گوناگون، آن تحولاتى را در ایران باز شناخت و مهیا کرد که از چنین بازتولیدى جلوگیرى کنند.برای درک ضرورت پرداختن هر چه بیشتر به حکومت استبدادی در ایران کافی است به یاد داشته باشیم این حکومت قدمت هزاران ساله ای در کشور ما داشته است.

باور به محو سریع و همه جانبه چنین پدیده ای که به طبع میراث بسیار سنگینی دارد چیزی جز خوش خیالی، ساده لوحی و یا عوام فریبی نیست. در این کتاب عمدتاً به «چگونگی» کارکرد حکومت استبدادی پرداخته شده تا به «چرایی»اش.زیرا «چرایی» آن به تاریخ گذشته ی ایران مربوط می باشد و نه به دوران معاصر. در دوران معاصر دیگر این حکومت به هیچ ضرورت تاریخی اتکا نداشته است.

همین که گفته شود از عصر باستان تا دوره‌ى معاصر، قدرت‌هاى استبدادى بر ایران حاکمیت داشته‌اند، کافى است تا پرداختنِ هر چه بیشتر به استبداد در شرایط کنونى ضرورى دانسته شود. و فقط به این دلیل ساده که هر پدیده‌اى با چنین قدمتى چنان میراث سنگینى از خود به جاى مى‌گذارد که به سادگى و به سرعت زایل شدنى نیست. به‌راستى که باور به محو سریع و در عین حال همه جانبه‌ى چنین میراثى جز خوش خیالى و ساده‌لوحى و دست بالا، فریب‌کارى نیست. مگر نه که ایرانیان تاریخ معاصر خود را با انقلاب علیه حکومت استبدادى شروع کردند! استقرار حکومت قانون را به‌عنوان بدیل حکومت استبدادى طلبیدند! و مشروطیت قدرت را خواستار شدند! اما نتیجه چه بود؟ به کوتاه زمانى که انقلاب مشروطه نتوانست از دستاوردهاى خود دفاع کند حکومت استبدادى پهلوى به قدرت رسید و استبداد را این بار در شکل نوسازى شده‌اى تداوم داد. و چرا؟ هنوز مانده بود تا زمینه‌ى نفى و حذف میراث استبداد در ایران فراهم آید.

زمینه‌اى که اساس آن به سرانجام رسیدن گذار از جامعه‌ى سنتى به جامعه‌ى متجدد است. استقرار تجدد (مدرنیته) همان زمینه‌ى اساسى و لازم براى تدارکِ حذفِ بى‌بازگشت استبداد در ایران است. زمینه‌اى که فراهم نیامدن‌اش در ایران به معناى باقى ماندنِ زمینه‌هاى استبداد است تا به هر شکل ممکنى بازتولید شود.