خودباوری اصطلاحی است که امروزه در جامعه شناسی، روان شناسی و علوم تربیتی به کار می رود و منظور از آن یک حالت مثبت روحی و روانی است که در نتیجه احساس ارزشمندی در نفس انسان پدید می آید و او را آماده می سازد تا از طریق بهره گیری از لیاقت ها و توانمندی هایی که دارد به انجام وظایفی که برعهده اوست قیام نماید و در این راه، از مشکلات و موانعی که پیش می آید هراسی به دل راه ندهد.

از این حالت روحی در فرهنگ اسلامی با تعابیری چون علو همت، مناعت طبع، اعتماد به نفس، عزت نفس و... یاد می شود. در واقع، خودباوری، باور به استعدادها، توانایی ها و نیروهای نهفته فطری درونی است که با اتکاء به آن، می توان به اهداف موردنظر در زندگی رسید و به آنان جامه عمل پوشاند. و مرحله عالی خودباوری، شکوفایی همه استعدادهای بالقوه فرد است.

روشن است که اولا، این کیفیت نفسانی با نفس محوری فرق دارد. چون در نفس محوری، انسان خود را تابع گرایش های نفسانی می سازد و از طریق تبعیت از خواست های حیوانی نفسی، گرفتار امراضی چون کبر و غرور و نخوت می شود و در نتیجه، هستی خویش را به پرتگاه سقوط می کشاند و از طریق غرق شدن در شهوات، به مرتبه حیوانیت بلکه پایین تر از آن سقوط می کند. اما در خودباوری، از طریق خودشناسی و کشف استعدادها و توانمندی های خود، به احساس عجز و ناتوانی در مقابل سختی ها و گرفتاری ها غلبه می کند و پله های پیشرفت و تعالی را یکی پس از دیگری پشت سر می گذارد.

گرچه در تکوین شخصیت و پیشرفت آدمی، برخورداری از همه فضیلت های اخلاقی و خصلت های شایسته انسانی نقش مؤثری دارند ولی برخی از این خصلت ها، بویژه در قسمتی از دوره های زندگی بسیار سرنوشت ساز هستند. به عنوان مثال، در دوره جوانی به دنبال شکوفایی استعداد و توانایی های بالقوه فرد، ضرورت تصمیم گیری های بسیار مهم، که گاهی مسیر زندگی نهایی انسان را در طول زندگی او مشخص می کند، پیش می آید.

در چنین شرایطی، برخورداری از خصلت والای خودباوری زمینه سعادت و موفقیت او را در تمام عرصه های زندگی تضمین می کند. چه، جوان در سایه تحقق خودباوری است که به این اطمینان می رسد که اگر از مجموعه استعدادها و توانمندی هایی که دارد به طور مناسب بهره برداری نماید; به اهداف و آرزوهایی که دارد می تواند دسترسی پیدا کند. این احساس توانمندی و خودباوری، از او شخصیتی فعال و خلاق و امیدوار و... می سازد.