آفرینش در ادیان

آفرینش در ادیان

نویسنده: مهشید میرفخرایی
ناشر: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 236
اندازه کتاب: وزیری - سال انتشار: 1366 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

ادیان مختلف دیدگاههای گوناگونی دربارۀ آغاز جهان دارند که مؤمنان معمولاً آنها را عین حقیقت می‌دانند، اما ای‌بسا کسانی که آنها را بیان نمادینی از حقایقی ماورایی تلقی می‌کنند. روایات مربوط به خلقت، برخاسته از بینشهای بنیادین هر جامعه‌، و واسطه‌هایی هستند که به کمک آنها، آدمیان جایگاه مناسب خود را در کائنات می‌یابند. الگوهای اصلی حیات و فرهنگ جامعه با طرحهای موجود در آنجا برای توضیح آفرینش سازگاری دارند؛ وجوه بیان هنری در هر جامعه نیز دارای قالبها و معانی متناسب با طرح پذیرفته‌شدۀ خلقت در آنجا هستند.

چند رویکرد مهم را می‌توان در دیدگاههای مربوط به آفرینش از هم تمیز داد. در یک رویکرد، خدای خلاق عالی‌مقامی وجود دارد که عالم را ایجاد می‌کند و این خلقت از عدم است: آنچه اکنون وجود دارد، نبوده، و در زمانی معین هست شده است.

رویکرد دیگر ماده‌ای آغازین و نامتعین را فرض می‌کند که گیتی را فراگرفته بود؛ بنابراین، آفرینش، بخشیدن شکلها و هویتها و تعین‌بخشیدن به موجودات در نظم فعلی است. این حالت را می‌توان «صنع» نامید و نیز، به‌جای خالق، می‌توان از «صانع» سخن گفت. خدای آفریننده یا صانع پیش‌از خلقت وجود داشته، و آفرینش مطابق با طرح و نقشۀ وی صورت پذیرفته است. پس‌از پایان کار خلقت و شکل‌بخشیدن به کائنات، ممکن است که خدا از کار جهان کناره بگیرد و از دخالت در امور سر باز زند، و یا همچنان فعال بماند. این نیز ممکن است که به علتی، مانند دخالت یکی از آفریدگان، نقشۀ او به‌طور کامل محقق نشود و آشفتگی در امور عالم بروز کند، که باز باید نظم آن اعاده شود.

در یک رویکرد متداول در گذشته، نیروهای عظیم مکنون در خودِ عالم مسئول آفرینش هستند، نیروهایی که «خدایان» خوانده می‌شوند. ممکن است جفت خدایانی تصور شوند که آفریدگان نتیجۀ مجامعت آنها باشند؛ در چنین طرحی، فرزندان آنها، یا مخلوقات، باعث گسیختن اتحاد والدین می‌شوند. صورتی دیگر از تـوضیح خلقت، کـائنات را نتیجۀ یک تخمۀ آغـازین ــ تخمۀ کیهانی ــ و یا حاصل تجزیۀ غول یا وجودی کیهانی می‌داند.

این طرح دالّ بر وحدت مخلوقات به‌سبب وحدت منشأ آنها ست و کثرت را از آن وحدت استخراج می‌کند. الگوی اساسی و مهم دیگری در بعضی از ادیان و مکاتب برای توضیح علت موجودیت کائنات مطرح شده است که بر‌حسب آن، هر‌چه وجود دارد، برآمده یا صادرشده از ذاتی الٰهی است. در این دیدگاه، پیدایش عالم معمولاً طی مراحلی و به‌تدریج صورت می‌گیرد. این تبیین مبتنی بر یک قضیۀ اصلی است: عالم با الٰهیت، در طبیعت، یا در وجود، وحدت دارد؛ این دو، ذاتها یا وجودهایی مغـایر یکدیگر نیستند، بلکه پیوسته به هم‌اند، هرچند که این پیوند با واسطه‌ها و مراتب بینابینی برقرار باشد.

...به روایت بندهش (ص ۳۴)، حتى پیش ‌از آمدن اهریمن به مرز روشنی، اورمزد چون در آن بی‌کرانگی در اندیشۀ آغاز آفرینش است، از وجود اهریمن آگاهی دارد و می‌داند که در آینده بر آفرینش او خواهد تاخت؛ پس، آفریدگان خود را که برای رویارویی با اهریمن لازم‌اند، می‌آفریند.

چون اهریمن با دیدن فروغ روشنی جهان اورمزدی به مرز میان دو قلمرو می‌آید، اورمزد به او پیشنهاد آشتی می‌دهد، و همچنین او را به ستودن آفریدگان اورمزدی فرامی‌خواند تا به پاداش آن، بی‌مرگ و نافرسودنی شود، و از این کار هر دو را سود رسد؛ اما اهریمن ضمن ردکردن پیشنهاد اورمزد، تهدید می‌کند که او و آفریدگانش را نابود کند و به دوستی خود و دشمنی اورمزد بگرواند . اورمزد با خرد همه‌آگاه خویش می‌بیند که اگر زمان نبرد را محدود نکند، اهریمن چنان‌که گفته است، آفرینش او را از میان خواهد برد؛ پس، زمان پیکار را ۳ بخـش سه‌هـزارسالـه می‌کند و اهریمـن نیز می‌پذیـرد...

فهرست

آفرينش در دين زرتشت
هرمزد و اهريمن
امشاسپندان
آفرينش مادي
ستاره
ماه
خورشيد
و ...