آشوراده و هرات

نویسنده: ابوالفتح وثوق زمانی
ناشر: گویا
زبان کتاب: فارسی 
تعداد صفحه: 150
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1363 - دوره چاپ : 1

کمیاب - کیفیت : نو ؛ ابتدای کتاب امضا دارد

مروری بر کتاب

همراه با نقشه

دو کمینگاه استعمار ۱۳۰۰ - ۱۲۱۷ ‬هجری خورشیدی

 نام آشوراده به شکلی که اکنون در کتب تاریخی و جغرافیایی ضبط است، در متون تاریخی و جغرافیایی پیش از مغول نیامده، اما در جریان رویدادهای سده‌های نخستین اسلامی، طی حملاتی که روسها به کرانه‌های دریای مازندران و جزایر آن کرده‌اند، آشوراده نیز که در آن زمان نام مشخصی نداشته (و ظاهراً جزئی از جزایر انجیله بوده که بعدها نام میانکاله گرفته)، آماج تاخت و تاز آنان گشته است. ظهیرالدین مرعشی، نخستین حملة روسها را در 287ق/900م مقارن آخرین سال حکومت محمدبن‌زید‌علوی می‌داند و می‌نویسد: «در آن (زمان) جماعتی روسیان به کشتی نشسته بودند. از دریا بیرون آمدند و در طبرستان خرابی کردند. آل سامان به استیصال آنها سعی نمودند و به کلی آن قوم را برانداختند»

آشوراده نام فردی که حاکم وقت آن زمان جزیره و به دریا بیگی معروف بوده و بعنوان رئیس قرارگاه سپاهیان روسیه در جزیره انجام خدمت می کرده است و خلیج گرگان را به عنوان مهمترین گلوگاه و روزهای آفتابی خلیج را به هنگام حرکت کشتیها بدیع و دل انگیز توصیف نموده است ، و جزیره را قابل سکونت و آب وهوای آن را برانسان مفید دانسته و درمورد ساکنان بومی ترکمنها و شغل صیادی آنها و مراکز دیگر که در اختیار روسیه بوده اشاره دارد .

حمله دیگر آنان در 297ق/910م روی داد که روسها با 16 کشتی جزایر آبسکون، کاله، آشوراده و سواحل دریا را تاراج کردند و مسلمانان را کشتند و اموال آنان را به یغما بردند. در همین زمان ابوالضرغام‌احمدبن‌القسم، والی ساری این واقعه را برای ابوالعباس (حاکم طبرستان) نوشت و او سپاهی به کمکش فرستاد. روسها در این وقت در انجیله (که ابن‌اسفندیار آن را کاله نامیده است) فرو آمده بودند .

همین مؤلف از حملات بعدی روسها (در سالهای بعد) به نواحی طبرستان، و حتی به شهر ساری سخن گفته است (همانجا). حملة دیگری که احتمالاً می‌تواند با جزایر جنوب‌شرقی دریای مازندران و سواحل آن ارتباط داشته باشد، هجوم روسها به اران و گیلان است که ابوعلی‌مسکویه در ذیل رویدادهای 332ق/944م بدان اشاره کرده است . اما وی صریحاً آمدن روسها به سواحل جنوبی دریای مازندران و جزایر آن را یاد نکرده است. یک دیگر از مورخان ایرانی این حمله را بر سواحل جنوبی این دریا و جزایر آن (آبسکون و کاله و آشوراده) عمومیت داده است.

تا زمان دولت قاجاریه صید و بهره برداری از منابع دریای خزر فاقد هرگونه تشکیلات منظمی بوده است و ضعف شدید مالی دولت قاجار روسیه تزاری ضمن آگاهی از ارزش ذخایر جنوب و جنوب شرقی دریای خزر و با برداشت از شرایط موجود دولت وقت ، حاج میرزا آقاسی صدر اعظم محمد شاه قاجار را که شدیدا" به پول نیاز داشت تحت فشار قرار داده و دولت مرکزی در اثر این زور تسلیم خواسته های دولت روسیه قرار میگیرد و در مقابل ۶۵۰۰ ریال امتیاز بهره برداری از این حوزه را به فردی به نام عبدل که تبعه روس بود واگذار می نماید .