آستانه ری ؛ مجموعه اسناد و فرامین

آستانه ری

نویسنده: محمدعلی هدایتی
ناشر: شرکت سهامی افست
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 150
اندازه کتاب: سلطانی گالینگور - سال انتشار: 1344 - دوره چاپ: 1

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب

مصور -  اسناد

مجموعه اسناد و فرامین

موضوع این کتاب، متن بازخوانی شده و تصاویر شماری از فرامین سلطنتی و برخی از وقفنامه‌ها و دیگر اسناد مرتبط با آستان مقدس حضرت عبدالعظیم در شهرری است. تقریباً نیمه نخستین کتاب (شامل حدود ۷۰ صفحه)، به مقدمه‌ای در باب تاریخچه آستان مقدس، معرفی برخی از اشیا و آثار کهن متعلق به آن، توضیحاتی درباره برخی از فرمان‌های سلطنتی و متولیان این آستان اختصاص یافته است. در انتهای همین بخش، تصاویری از برخی کتیبه‌ها و درهای چوبی قدیمی آستان حضرت عبدالعظیم منتشر شده است.

نیمه دوم کتاب به موضوع اصلی آن یعنی «اسناد و فرامین» اختصاص دارد که شامل متن بازخوانی شده ۲۲ فرمان و سند، به انضمام تصاویر آنها است و بازه زمانی از دوره شاه طهماسب صفوی تا پهلوی دوم را شامل می‌شود. بی‌تردید بررسی این اسناد، در درجه اول در تاریخ‌نگاری آستان مقدس حضرت عبدالعظیم و شهرری، و در درجه دوم در مطالعه تاریخ و جغرافیای منطقه تهران، می‌تواند مفید فایده باشد.

...قبور مطهر امامزادگان علیهم السّلام  همیشه مورد توجّه و اقبالِ مؤمنین و ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت بوده و می­باشد. این ارادت و دل­دادگی نمودهای مختلفی داشته است از جمله ؛ زیارت و عتبه­ بوسی، تقدیم نذورات نقدی و غیرنقدی، اطعام زائرین، وده­ ها و صدها نمونۀ دیگر. امّا یکی از ارزشمندترین این اقدامات وقف املاک و اموال است. خیّرین، به تبعیّت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله وسلم و ائمۀ معصومین سلام الله علیهم اجمعین، از صدر اسلام تا کنون اموال مختلف و به ویژه املاک خود را وقف آستان های مقدّس ائمه، امامزادگان، مساجد و دیگر امورخیر می نمایند تا ضمن حفظ اصل موقوفات، عواید و درآمد آن صرف نیّات مورد نظر و خیر آنان شود.

در جنوبی ترین نقطۀ تهران "شهرری" و جایی که سابقۀ تاریخی آن به قبل از میلاد می رسد، آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم، حضرت امامزاده حمزه و حضرت امامزاده طاهر علیهم السّلام که آرامگاه سه تن از فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها می باشد قراردارد. این بقاع شریف به دلیل فرمایشات امامان هم عصر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام  در مورد جایگاه رفیع ایشان، در لفظ عام به عنوان آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام  شناخته می شود. تاریخ وفات حضرت عبدالعظیم علیه السّلام  به روشنی مشخّص نیست، امّا حدود سال ۲۵۲ هجری قمری را به­ عنوان تاریخ وفات ایشان ذکر کرده اند.

همان­ گونه که اشاره شد، این وجود شریف که نَسَبش با چهار واسطه به حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام  می رسد در دوران حیات پُر برکت خود از فیض درک وجود امام موسی بن جعفر، امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السّلام  بهره برده است و در زمرۀ اصحاب حضرت امام هادی علیه السّلام  بوده­ اند. و پس از وفات نیز مضجع ایشان زیارتگاه دوستداران خاندان اهل بیت عصمت و طهارت بوده است. هرچند  از موقوفات آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام قبل از قرن هشتم هجری قمری اطّلاع دقیقی در  دست نیست، لکن گزارشات موجود مبنی بر این که اولین موقوفه، باغی است که توسط فردی به نام عبدالجبّار و برادرش وقف شد قابل توجّه واعتناست، و این باغ همان محل دفن و مکان فعلی مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم علیه السّلام  است.

واضح است که در آن دوران نیز برای تأمین هزینۀ نگهداری بقعه، روشنایی و رفع حوائج زائران و ابناء السبیل و پرداخت مقرّری خدّام و قرّاء و دیگر خدمه منابعی وجود داشته است. در اواسط قرن هشتم هجری قمری، سیّد شرف الدّین حسین که منابع تاریخی از  وی به عنوان یکی  از بزرگان سادات ری نام برده اند املاکی را وقف آستانه نمود و به پیروی از ایشان، افراد دیگری نیز به این موقوفات افزودند. به دلیل مشکلات و اختلافاتی که در زمان شاه طهماسب صفوی اول در نحوۀ مدیریت بقعه و ادارۀ موقوفات بوجود آمده بود. مجلس تحقیق و تفتیشی تشکیل گردید و صورت جلسۀ آن به تاریخ ۹۶۱ هجری قمری تنظیم شد. در این صورت جلسه لیست تمام رقبات و نام واقفین و متولّیان آن ها تشریح و تصدیق شده است.

در دوران حکومت خاندان صفوی املاک و اموال دیگری نیز وقف گردید. که در فرامین شاه عباس دوّم و شاه سلطان حسین نام بسیاری از این موقوفات ذکر شده است. در سال ۱۱۴۰ هجری قمری به دلیل اختلاف متولّیان، اشرف افغان مجبور به مداخله شده و فرمانی صادر می کند و به دلیل این که نام تمامی موقوفات و تشخیص عواید و روش نگهداری و مسائل مالی   آن ها و نام متولّیان شرعی و انتصابی و حدود اختیارات آنان در این فرمان آمده است، لذا سند بسیار مهمی در زمینۀ معرفی موقوفات آستان مقدّس می باشد.

فهرست

۱. فرمان شاه طهماسب صفوی، مورخ ۹۵۰ق
۲. فرمان شاه طهماسب صفوی، مورخ ۹۶۰ق
۳. وقف‌نامه خوارزیل (خلازیر)، که از طرف زینب‌بیگم دختر شاه طهماسب اول در سال ۹۹۷ق وقف شده است.
۴. فرمان شاه عباس دوم صفوی، مورخ ۱۰۶۶ق
۵. فرمان شاه سلیمان صفوی در باب تولیت امیر جلال‌الدین محمد الحسینی فرزند سید علیشاه، مورخ ۱۰۸۰ق
۶. فرمان شاه طهماسب دوم صفوی در باب تولیت میرزا محمد علی الحسینی، مورخ ۱۱۲۰ق
۷. فرمان شاه طهماسب دوم صفوی در باب تولیت میرزا محمد علی الحسینی، مورخ ۱۱۴۳ق
۸. طوماری به مهر شاه طهماسب (فقط تصویر)
۹. فرمان کریم‌خان زند در باب تولیت میرزا سید حسن نواده میرزا نظام‌الدین خان رازی، مورخ ۱۱۷۹ق
۱۰. فرمان دائر به استرداد قریه زرگنده و بعضی قراء شمیران، مورخ ۱۲۲۹ق
۱۱. فرمان محمد شاه قاجار (پسر عباس میرزا) در باب تولیت میرزا سید علی طهرانی، مورخ ۱۲۵۲ق
۱۲. فرمان محمد شاه در باب واگذاری قریه زرگنده به وزیر مختار روس، مورخ ۱۲۶۰ق
۱۳. فرمان ناصرالدین‌شاه راجع به اعاده یک باب کاروانسرا که سابقاً به خالصگی رفته بود، مورخ ۱۲۶۹ق
۱۴. فرمان ناصرالدین‌شاه در باب تولیت میرزا ابوالحسن، مورخ ۱۲۷۹ق
۱۵. فرمان ناصرالدین‌شاه در باب تولیت میرزا سید ابوالحسن، مورخ ۱۲۸۱ق
۱۶. وقف‌نامه قریه رامین در بلوک شهریار، مورخ ۱۲۸۴ق
۱۷. حکم نیابت تولیت حاج سید هدایت‌الله، مورخ ۱۲۹۴ق
۱۸. فرمان مظفّرالدین‌شاه در باب تولیت حاج سید هدایت‌الله، مورخ ۱۳۱۵ق
۱۹. حکم نیابت تولیت مرحوم حاج سید احمد هدایتی، مورخ ۱۳۳۷ق
۲۰. فرمان تولیت سید محمدعلی هدایتی، مورخ ۱۳۳۵ش (فقط تصویر)
۲۱. فرمان نشان همایونی (تصویر)
۲۲. شجره‌نامه خاندان تولیت آستانه حضرت عبدالعظیم (تصویر)