آتشکده ؛ دیوان نیر تبریزی

نویسنده: حجت الاسلام محمدتقی نیر 
به کوشش : علی اکبر عماد
ناشر: مرکز نشر کتاب
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 275
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1335 - دوره چاپ: 4

کمیاب - کیفیت : درحد نو _ نو

مروری بر کتاب 

«میرزا محمد تقی حجت الاسلام» متخلص به «نیر» در سال 1248قمری(1213شمسی-1834میلادی) در دارالسلطنه  تبریز(1) به دنیا آمد. پدرش فقیه و فیلسوف نامدار «ملا محمد مامقانی» رییس علمای شیخی بود. همو که در جلسه  معروف علمای آذربایجان با «سید علی محمد باب» که با تدبیر امیر کبیر در حضور ناصرالدین میرزای ولیعهد در تبریز برگزارشد حضور داشت و از نقش آفرینان  مناظره‌ای بود که به افشای چهره باب و در نهایت انابه و تضرع وی در حضور مردم انجامید و در نهایت از جمله مجتهدینی  بود که فتوای اعدام باب را صادر کرده و آتش خونریزی و فتنه ای را که این سید ناخلف «متوهم» و «پر مدعا» برافروخته بود خاموش کردند.

ین فقیه شاعر علاوه بر این ها خط بسیار زیبایی هم داشت.به طوری که «ادیب الممالک فراهانی» در وصف خط وی چنین می سراید:

رقمت ناسخ ریحان خط لاله رخان        برشکسته خط طغرای صفاهانی را

وی در اواخر عمر که به فلجی دست راست مبتلا شده بود قلم به دست چپ گرفته و چنان می نوشت که گویند آثار دست چپ او از آثار دست راست قابل تشخیص نبود.این بزرگ اندیشمند عصر قاجاری در روز جمعه دوازدهم ماه رمضان 1312هجری قمری(1277شمسی-1898میلادی) در تبریز درگذشت و بنا بر وصیت جنازه اش در نجف اشرف مدفون شد.

دیوان اشعار مرحوم حجت‌الاسلام نیر تبریزی، فقیه، محدث، مجتهد و ادیب معاصر در سه بخش مثنوی آتشکده، لآلی منظومه و دیوان غزلیات در سال 1309 سروده شده است . این مجموعه که متضمن قصاید و قطعات، مراثی و مدایح در اوزان و بحور مختلف است بالغ بر سه‌هزار بیت است که در سال جاری با تصحیح و تعلیقات دکتر بهروز ثروتیان منتشر شده است.

بخش نخست این کتاب آتشکده نیر اگرچه به شرح وقایع کربلا پرداخته است اما مخاطب نباید از این مثنوی که مشتمل بر 2086بیت است این انتظار را داشته باشد که شرح وقایع تاریخی منظم و طبقه‌بندی شده حوادث کربلا را پیش‌رو داشته باشد. از آنجا که هنر شعر از عالم خیال و عاطفه سرچشمه می‌گیرد پس در مسیر پیش‌روی خود از منطق و عقل پیروی نمی‌کند. بنابراین در این مجموعه نه تنها ذکر روز و ساعت و تاریخ حوادث را شاهد نخواهیم بود بلکه خواهیم دید که نام‌ها و اسامی شخصیت‌ها اغلب با کنایه آورده شده است چنانچه درباره سرور شهیدان حضرت امام‌حسین‌(ع) با نهایت احترام از کنایاتی مانند شاه تشنه، شهسوار بادیه ابتلاء، زاده شیرخدا، غیرت‌الله و... استفاده شده است.

از این‌رو شرح تاریخی وقایع کربلا در این منظومه زیبا و مراثی و غزلیات عاشورایی آن ذکر نشده است بلکه مثنوی آتشکده و مخصوصا ترجیع‌بند متین و هنرمندانه لآلی و غزلیات عاشورایی نیز به شیوه‌ای کاملا شاعرانه و عارفانه وقایع دردناک کربلا را از دیدگاه «عشق‌الهی» پیش‌روی مخاطب قرارمی‌دهد. حجت‌الاسلام نیر این واقعه را با یک جهان‌بینی خاص دینی و باورهای پیروان مذهب شیعی بررسی و گزارش می‌کند و خود نیز در این مجموعه از صمیم دل به آنها عشق می‌ورزد و معتقد است.

چون در آن دشت بلا افکند بار               کرد از بیگانگان خالی دیار
عاشر ماه محرم شامگاه                   شد به منبر باز،شاه کم سپاه
یاورانش گرد او گشتند جمع           راست چون پروانگان بر دور شمع
خواهران شاه نظاره ز پی                  چون بنات النعش برگرد جدی
روبه یاران کرد و در گفتار شد                       حقه یاقوت گوهربار شد
بعد تحمید و درود آن شاه راد                گفت : یاران! مرگ رو بر ما نهاد
این حسین و این زمین کربلاست                     سوی تیر باران بلاست
بوی خون آید از این کهسار و دشت          بازگردد هر که خواهد بازگشت